Stefan Starzyński - Obrońca Warszawy

Ta wielka i zasłużona dla naszej stolicy postać, zmarła dnia 17 października 1943 roku w Baalberg, w filii obozu koncentracyjnego Dachu. Polska, pamięta go jako oficera, polityka, publicystę i ekonomistę. W latach 1934 – 1939, Stefan Starzyński pełnił obowiązki prezydenta Warszawy.

Matka Stefana Starzyńskiego, była nauczycielką języka francuskiego, zaś ojciec pochodził ze zubożałej szlachty. Dzieciństwo spędził w Łowiczu. W tamtejszym gimnazjum brał on udział w strajku szkolnym, mającym miejsce w 1905 roku. Z czasem trafił on także na Cytadelę Warszawską, za kolportowania „Robotnika”, dlatego też, naukę musiał ukończyć w prywatnym gimnazjum im. E. Konopczyńskiego.

Następnie studiował on ekonomię na Wyższych Kursach Handlowych. Doświadczenie społeczne, Starzyński zdobył jako członek Centralnego Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej, a co najważniejsze należał do Związku Stzrelckiego, co zobligowało go do redagowania pisma Strzeleckiego, podpisując swoje artykuły pseudonimem Lew.
W pierwszych miesiącach I wojny światowej, działał wraz z żoną Józefą Wróblewską, w Polskiej Organizacji Narodowej. Pod koniec 1914 roku, w 5 pułku piechoty Legionów Polskich w stopniu chorążego, brał udział w całym szlaku bojowym I Brygady. Od listopada 1918 roku, na rozkaz Rydza Śmigłego,  udał się do Krakowa, gdzie organizował patriotyczne wiece i demonstracje. W wojsku pozostał do 1921 roku, kończąc służbę w stopniu kapitana. Za odwagę podczas działań wojennych, Starzyński został odznaczony Krzyżem Walecznych. W roku 1922, został on mianowany majorem Wojska Polskiego.

Na rozkaz marszałka Piłsudskiego, przejął on obowiązki sekretarza generalnego Polskiej Komisji Reewakuacyjnej i Specjalnej. W dalszej kolejności, jego miejscem pracy było Ministerstwo Skarbu. Dnia 2 sierpnia 1934 roku, Stefan Starzyński został mianowany komisarycznym prezydentem miasta Stołecznego Warszawy. Był pełen energii i inicjatywy. Wielką jego zasługą jest uporządkowanie ustroju stolicy.

Podczas wojny obronnej, mającej miejsce 1939 roku, po odmowie wykonania rozkazu ewakuacji ze stolicy, Stefan Starzyński sprawował funkcję komisarza cywilnego przy Dowództwie Obrony Warszawy. Na propozycję odlotu z Warszawy samolotem przysłanym przez E. Rydza-Smigłego, odpowiedział: „Tak jak Pan dzieli los swoich żołnierzy – tak i ja pozostanę wśród swoich". Rozbudowywał sieć cywilnej obrony stolicy powołując do istnienia: Ochotnicze Bataliony Obrony Warszawy, Robotnicze Bataliony Obrony Stolicy, Straż Obywatelską, bataliony Pracy i Radę Obrony Stolicy oraz Stołeczny Komitet Samopomocy Społecznej.

Znakomity organizator, podtrzymywał ducha oporu ludności żarliwymi przemówieniami radiowymi. Zachowało się nagranie, w którym wypowiedział on pamiętne słowa: "Chciałem, by Warszawa była wielka (...) I dziś widzę ją wielką. Po kapitulacji miasta, był współtwórcą struktury administracji podziemnej. Współpracował z pierwszym komendantem głównym Służby Zwycięstwa Polski generałem Michałem Karaszewiczem – Tokarzewskim. Aresztowany przez Niemców dnia  27 października 1939 w ratuszu, był więziony kolejno na Pawiaku, w Moabicie, a następnie w filii KL Dachu.

Według świadków jego obozowej śmierci, Stefan Starzyński zmarł z wycieńczenia fizycznego, po uprzednim ustawieniu go na desce opartej na dwóch drewnianych kozłach. Trzymał on w rękach dwa pełne wody wiadra. Stał na wspomnianej desce tak długo, aż zemdlał i zmarł. Data i miejsce śmierci tego polskiego patrioty, zostały ujawnione przez władze niemieckie dopiero w styczniu 1994 roku.

Tak odszedł niestrudzony obrońca Warszawy.


Ewa Michałowska Walkiewicz