Stanisław Wyspiański - Światowy umysł na przełomie wieków

Ten wielki Polak, urodził się w rodzinie sławnego krakowskiego rzeźbiarza, Franciszka Wyspiańskiego. Matka jego Maria z Rogowskich, zmarła kiedy Stanisław miał zaledwie siedem lat, a ponieważ ojciec nie potrafił sprawować nad nim odpowiedniej opieki, od roku 1880, wychowywał się on u bezdzietnego wujostwa Kazimierza i Joanny Stankiewiczów. W tej nowej rodzinie traktowany był jak ich własne dziecko. Stankiewiczowie należeli bowiem, do wyższej warstwy mieszczaństwa, a ich dom uchodził za wysoce kulturalny. Bywał u nich, między innymi częstym gościem wielki polski malarz, Jan Matejko.

Wyspiański uczył się w krakowskim Gimnazjum świętej Anny, mającym wielowiekowe tradycje. Na uwagę zasługuje fakt, iż mimo zaborów i szalejącego terroru ze strony zaborców, we wspomnianym gimnazjum wykłady odbywały się w języku polskim, a dużą wagę przywiązywano do nauki historii Polski oraz historii literatury polskiej. W czasie jego pobytu we wspomnianej szkole, nawiązał koleżeńskie stosunki z Józefem Mehofferem, Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreicherem, Henrykiem Opieńskim, a także z Jerzym Żuławskim. Pierwsze próby literackie Wyspiańskiego to interpretacja dramatyczna obrazu Jana Matejki Batory pod Pskowem, który został namalowany w roku 1886. Już rok później, Wyspiański zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w latach 1887-1897, był słuchaczem wykładów z historii, historii sztuki, a również i literatury polskiej.

Równocześnie rozpoczął on studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której dyrektorem był w tym czasie sam wielki mistrz polskiego pędzla Jan Matejko. Jako wyróżniającemu się uczniowi, Matejko powierzył mu współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii w odnawianym kościele Mariackim w Krakowie. W roku 1890, artysta udał się w podróż zagraniczną po Europie, a jej trasa wiodła przez Włochy, Szwajcarię, Francję, Niemcy oraz czeską Pragę. We Francji, uczył się w prywatnej Academie Colarrosi i tam właśnie wiele malował. Żył wówczas w trudnych warunkach materialnych, toteż korzystał z przyznanego mu stypendium przez krakowską Szkołę Sztuk Pięknych. W tym samym czasie zetknął się z Władysławem Ślewińskim i z Gauguinem, przy czym niezmiernie silne wrażenie wywarło na nim malarstwo Pierre’a de Chavannes, a zwłaszcza jego freski znajdujące się w Panteonie. W tym też okresie,

Wyspiański stale malował, jednocześnie jednak jego uwagę coraz bardziej przyciągała magia teatru. Namiętnie uczęszczał więc na spektakle operowe, oglądał przedstawienia klasyków francuskich, przy czym interesował się tragedią antyczną i dramatem Szekspira. Powstały wówczas próby tworzenia własnych dramatów przez Wyspiańskiego takie jak, Królowa Polskiej Korony, Legendy, Warszawianka, a także Daniela i Meleagra. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych dwudziestego stulecia, artysta odegrał istotną rolę w ruchu modernistycznym w Polsce. Zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w restaurowanym krakowskim kościele Franciszkanów, złożoną z motywów kwiatowych, heraldycznych i geometrycznych oraz witraże błogosławionej Salomei i świętego Franciszka oraz Boga Ojca zatytułowany Stań się. Zdobył on Nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności za pejzaże, w których motywem przewodnim był kopiec Tadeusza Kościuszki. Jako malarz nawiązał on współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie, będącym pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego.

Wkrótce na jego scenie rozwinął swoją twórczość dramatyczną. W Krakowie nawiązał on współpracę z towarzystwem Sztuka, a w połowie 1898 roku objął stanowisko kierownika artystycznego tygodnika Życie, w którym redaktorem naczelnym był Stanisław Przybyszewski. Jednak ani wydanie drukiem Legend, co miało miejsce w roku 1897, ani pierwsze dzieła malarskie nie przyniosły Wyspiańskiemu większego uznania. Podobnie bez echa minęło wydanie Meleagra z 1898 roku. Dopiero wydanie drukiem Warszawianki zyskało mu szerszy rozgłos, przy czym dziełem tym Wyspiański zapoczątkował serię dramatów narodowo - patriotycznych. W roku 1899, ukazały się takie dramaty Stanisława Wyspiańskiego jak, Protesilas i Laodamia, Klątwa i Lelewel, a w roku 1900, ukazał się sławny Legion.

W tym też roku, Wyspiański poślubił Teofilę Spytkównę, chłopską kobietę na znak zbratania się wszystkich stanów w trudnym okresie utraty niepodległości przez nasz kraj. W listopadzie tegoż roku wziął udział w weselu swego przyjaciela Lucjana Rydla, które odbyło się we wsi Bronowice. Na kanwie tego wydarzenia powstało słynne Wesele Wyspiańskiego,  jako dramat o podwalinach narodowo-wyzwoleńczych, ono właśnie przyniosło mu sławę i ogólne uznanie. W latach następnych Wyspiański zajmował się dokończeniem dawno zaczętych utworów literackich i pracą nad nowymi. W roku 1907, ukazały się takie pozycje literackie jak Skałka, Powrót Odysa oraz Sędziowie.

Na uwagę zasługuje fakt, iż rok wcześniej Wyspiański został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, był on także członkiem krakowskiej Rady Miejskiej. W ostatnim okresie swojego życia, schorowany i niedomagający fizycznie artysta leczył się w Rymanowie i Bad Hall, a potem przeniósł się do swojej chaty we wsi Węgrzyce. Wyspiański chorował przez wiele lat i zmarł w 1907 roku, na nieuleczalną wówczas kiłę. Pogrzeb Wyspiańskiego w Krakowie stał się manifestacją narodową. Pochowany został w Krypcie Zasłużonych na Skałce w Krakowie.

Ewa Michałowska Walkiewicz