Konstytucja 3 maja 1791. Druga na świecie i pierwsza w Europie konstytucja, która zmieniła bieg historii

Warto przypomnieć, iż król Stanisław August Poniatowski formował i wzmacniał polityczną arenę Rzeczypospolitej.

Poniatowski formułował jako jeden z nielicznych przywódców na świecie stałą polską służbę dyplomatyczną. W 1765 roku, zaraz po rocznym panowaniu, założył w Warszawie Teatr Narodowy i królewską szkołę artystów teatralnych. 15 marca 1765 założył Akademię Szlacheckiego Korpusu Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej, zwaną Królewską Szkołą Rycerską, która utrzymywana była przez skarb państwa. 21 marca 1765 roku pielęgnując język polski, powołał do życia czasopismo „Monitor”, które było jednym z pierwszych wydawanych czasopism w języku polskim, pochodzącym z drukarni królewskiej. Czasopismo wydawane było przez Ignacego Krasickiego, Adama Kazimierza Czartoryskiego i Franciszka Bohomolca.

Król w ten sposób rozpoczął realizację kilkuletniego programu Familii, polegającej na wzmocnieniu władzy królewskiej, ale przede wszystkim całej reformy ustroju państwa. Plan ten spotkał się z wielką opozycją ze strony sąsiadów - panujących Habsburgów, Prus oraz Imperium Rosyjskiego, którzy obserwowali jak o to właśnie Rzeczypospolita odzyskiwała swoje znaczenie i rosła w siłę. Reformatorskie działania króla doprowadziły do interwencji Rosji „w obronie ustroju Rzeczypospolitej” i „praw dysydentów”, co nasiliło kryzys w państwie i zawiązania antykrólewskiej i antyrosyjskiej konfederacji w Barze na Podolu przez Zbrojny Związek Szlachty Polskiej, czego następstwem był I rozbiór Polski w 1772 roku.

Mimo strat terytorialnych, w roku 1773 król Stanisław August Poniatowski powołuje do życia Komisję Edukacji Narodowej. Było to następstwem wprowadzonych cyklicznie na Zamku Królewskim „obiadów czwartkowych” – spotkań intelektualistów polskich – pisarzy, malarzy, rzeźbiarzy, poetów, literatów. Król organizował również obiady środowe, na które przybywali humaniści - publicyści, pedagodzy, związani z dworem dostojnicy oraz działacze polityczni.

Również w tym okresie na jego polecenie został zaprojektowany w Łazienkach Królewskich zespół pałacowo-ogrodowy, chluba Warszawy.

W ostatnich latach panowania króla Stanisław August Poniatowski dokonał istotnych reform i zmian ustrojowych. W latach 1788 – 1792, w okresie częściowej stabilizacji Sejmu Czteroletniego, dominowała orientacja pruska, która również wspierała reformy króla. W tamtym czasie Rosja była zajęta wojną turecką i nie ingerowała w wewnętrzne reformy Rzeczypospolitej. Sposobność tą wykorzystał król Stanisław August Poniatowski. W tym właśnie okresie, kiedy rozkwitała Rzeczypospolita, król Stanisław August podpisał uchwalenie Konstytucji 3 maja.

Opozycja szlachecka, wspierana przez Rosję w nocy z 18 na 19 maja 1792 roku zawiązała Konfederację w Targowicy, zwaną spiekiem magnackim. (W rzeczywistości porozumienie podpisane było 27 kwietnia 1792 roku, w porozumieniu z cesarzową Rosji Katarzyną II jako obrona przed zagrożeniem wolności przeciwko reformom króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i reformom Sejmu Czteroletniego oraz Konstytucji 3 maja.)

Mimo sukcesów nowej, powiększonej armii królewskiej, król rozczarowany brakiem wsparcia ze strony społeczeństwa i Prus skapitulował i przystąpił do Targowicy. W 1793 król Stanisław August Poniatowski wziął udział w sejmie grodzieńskim tzw. sejmie skonfederowanym, zwołanym w Grodnie przez Imperium Rosyjskie, który cofnął reformy Sejmu Wielkiego. Obradował on od 17 czerwca do 23 listopada 1793 roku. Przyłączył się do insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku, na którą nie miał żadnego wpływu. To był początek II i III rozbioru Polski 1795 roku. Oznaczało to koniec istnienia Rzeczypospolitej.

Król opuścił Polskę i abdykował 25 listopada 1795 roku. Ostatnie lata spędził na wygnaniu w Petersburgu. Zmarł 12 lutego 1798 roku.

Został pochowany w kościele Św. Katarzyny w Petersburgu. Tam jego sarkofag znajdował się do 1938 roku. Został przez władze sowieckie przekazany Polsce i pochowany w tajemnicy w krypcie Św. Trójcy w Wołczynie. We wrześniu 1939 roku sarkofag został splądrowany, okradziony i zniszczony. Przez kolejne lata zrujnowany grobowiec pozostawał na terytorium Białorusi. W 1987 roku polscy konserwatorzy dokonali uporządkowania, a w 1988 roku fragmenty szczątków trumny Stanisława Augusta Poniatowskiego i jego szaty zostały ponownie przekazane do Polski. Znajdują się w krypcie w Bazylice Archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.

Jako ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski był od 1764 roku Wielkim Mistrzem i zwierzchnikiem Orderu Orła Białego, którym został odznaczony w 1756 roku.

Król Stanisław August Poniatowski ustanowił 7 maja 1765 roku drugi po Orle Białym, Order Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika (Order Św. Stanisława) i został jego pierwszym Wielkim Mistrzem. Stanisław August Poniatowski wprowadził to odznaczenie, w niecałe pół roku od koronacji.

W 1792 roku ustanowił również Order Krzyża Wojskowego - Virtuti Militari i tak jak w poprzednich orderach był jego Wielkim Mistrzem. Jeden z pierwszych oficerów, którzy zostali odznaczeni najwyższym polskim odznaczeniem wojennym był gen. mjr. Tadeusz Kościuszko oraz gen. mjr.ks. Jan Poniatowski.

Drugim Wielkim Mistrzem był książę Fryderyk August I Wettyn (Księstwo Warszawskie) i carowie Rosji: Aleksander I Pawłowicz Romanow (Królestwo Polskie), Mikołaj I Pawłowicz Romanow, Aleksander II Nikołajewicz Romanow, Aleksander III Aleksandrowicz Romanow i Mikołaj II Aleksandrowicz Romanow. Po abdykacji cara Mikołaja II nadawanie Orderu na jakiś czas wygasło.

Wznowienie Polskiego Orderu Świętego Stanisława nastąpiło w 1979 roku z poparciem papieża Polaka Jana Pawła II, przez Ósmego Wielkiego Mistrza, Prezydent Rzeczypospolitej na Uchodźstwie Juliusza Nowina Sokolnickiego, dekretem z dnia 9 czerwca 1979 roku.

Przypomnijmy najważniejszą datę – dnia 22 listopada 1971 roku Juliusz Nowina Sokolnicki został wyznaczony przez prezydenta Augusta Zaleskiego na podstawie artykułów 13 i 24 Konstytucji z 23 kwietnia 1935 roku, następcą prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wypadek opróżnienia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej. Oznaczało to, że wszelkie wcześniejsze dokumenty wystawione przez prezydenta Augusta Zalewskiego przed datą 22.09 1971 traciły moc prawną w sprawie opróżnienia się urzędu Prezydenta II RP. Działała tu zasada podobna do mocy testamentu.

„Nowy testament unieważnia testament z wcześniejszą datą. Zgodnie z tą zasadą w 1947 roku prezydentem Polski został August Zalewski. Nadszedł czas prezydentury Juliusza Nowiny Sokolnickiego”. To właśnie Juliusz Nowina Sokolnicki, reprezentujący XX pokolenie polskiej szlachty, przyznał najwyższe odznaczenia państwowe II RP Lechowi Wałęsie - Wielką Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski w lutym 1988 roku oraz Order Orła Białego w październiku 1989 roku w Londynie. W 2009 roku aktem prawnym Juliusz Nowina Sokolnicki, stojący na straży konstytucji z 1935 roku, przekazał prezydenturę II RP Janowi Zbigniewowi Hrabiemu Potockiemu, ustanawiając go kolejnym IX Wielkim Mistrzem Orderu Orła Białego, Orderu Świętego Stanisława oraz Orderu Wojskowego Virtuti Militari, oraz orderów i odznaczeń towarzyszących.

Najmłodszą Damą Orderu Świętego Stanisława jest księżna Angelika Jarosławska Sapieha, która order otrzymała po uroczystej mszy w Archikatedrze Św. Jana Chrzciciela w Warszawie, 23 marca 2019 roku. Właśnie tutaj w tym niezwykłym historycznym miejscu - „sercu” Warszawy został pochowany Król Stanisław August Poniatowski, I Wielki Mistrz Orderu.

W tejże Archikatedrze Św. Jana Chrzciciela na „Starym Mieście” – w dawnej kapicy zamkowej została zaprzysiężona Konstytucja 3 Maja i w tym właśnie miejscu odbywały się śluby i koronacje królów Polski.

Link z Ceremonii w Archikatedrze Św. Jana Chrzciciela.

W Archikatedrze pochowany został m.in. Premier Ignacy Jan Paderewski, Prezydent Gabriel Narutowicz, Prezydent Ignacy Mościcki, kard. Stefan Wyszyński, prymas Polski, Pisarz Henryk Sienkiewicz czy malarz Marcello Bacciarelli. To tutaj kilkakrotnie swoje wizyty odbywał papież Jan Paweł II.

Tekst opracowany na podstawie opracowań historycznych i trylogii książkowej Andrzeja Kępińskiego oraz dokumentalisty Ryszarda Komorowskiego.