Henryk Stefan Janko - żołnierz i bohater

Pochodzenie

Rodzice Henryka to Jan Janko (1767-1839), węgierski szlachcic, lekarz i Maria z Sierakowskich. Jan jako lekarz wojskowy, brał udział w wojnie austriacko – tureckiej i ponoć jako pierwszy opatrzył rannego księcia Józefa Poniatowskiego. Henryk przybył na teren Galicji i tu się osiedlił. Był lekarzem na dworze hrabiego Jabłonowskiego, w Krościenku Wyżnym. Swą późniejszą żonę poznał w pałacu w Trzcinicy, gdzie Maria Sierakowska po osieroceniu, przebywała pod opieką swej krewnej księżnej Anny Siemieńskiej. Henryk odbywał studia prawnicze na uniwersytecie Lwowskim. Przyjaźnił się m.in. z Ludwikiem Jabłonowskim i Wincentym Polem, o czym obaj wspominają w swoich pamiętnikach. Wspólnie założyli związek Czarnych Braci. Pol nadał bohaterowi swej powieści romantycznej imię swojego przyjaciela Henryka.

Powstanie listopadowe

Wieść o wybuchu powstania, zastała Henryka podczas przygotowania do egzaminów końcowych na studiach prawniczych. W dniu 12 lutego 1831 roku „konno i zbrojno” przekroczył on granicę. Przez Zamość i Lublin dotarł do Warszawy, gdzie jako ochotnik zaciągnął się jako szeregowy żołnierz do pierwszego pułku strzelców pieszych w dywizji generała Piotra Szembeka ponieważ była ona przeznaczona na przednią straż armii narodowej. Będąc w Warszawie związany był szczególnie z kręgiem czasopisma „Nowa Polska” gdzie poznał m.in. Maurycego Mochnackiego i Seweryna Goszczyńskiego, z którym łączyła go wieloletnia przyjaźń. W dniu 6 lutego 1831 roku, wyruszył ze swym pułkiem na pole walki. Od 17 lutego brał udział w bitwach pod Dobrem, Okuniewem, Miłosną i Wawrem. Po powrocie pułku do Warszawy, uzyskał zgodę na przedarcie się do korpusu generała Józefa Dwernickiego, do którego dotarł pod Tyszowcami. Dostał przydział do baterii artylerii konnej dowodzonej przez księcia Józefa Puzynę, z którą brał udział w bitwach pod Boremlem. Po przekroczeniu granicy z Galicją i złożeniu broni przez korpus Dwernickiego, przedarł się ponownie do Królestwa, przekraczając Wisłę pod Sandomierzem i dotarł do Warszawy. Tu został podoficerem czwartej baterii lekkokonnej pod dowództwem generała Józefa Bema.

Rok 1863

Wraz z wybuchem powstania styczniowego, Henryk był gotów spełnić swą powinność wobec ojczyzny. Ze względu na wiek nie brał już jednak czynnego udziału w walce, ale organizował pomoc dla powstania. Decyzją Rządu Narodowego został mianowany Naczelnikiem Obwodu Samborskiego. Wiosną 1864 roku, po ogłoszeniu stanu oblężenia w Galicji, został aresztowany dnia 15 marca 1864 roku i skazany na 2 lata więzienia. Więziony we Lwowie, a następnie jak inni więźniowie stanu, przewieziony 24 maja 1864 roku do Ołomuńca, odbywał tam karę pozbawienia wolności aż do dnia 18 listopada 1865 roku.

Praca u podstaw

Henryk Janko angażował się w działalność społeczną m.in. na polu oświaty ludowej w Hoszanach założył szkołę, a w Rudkach bibliotekę i czytelnię. Działał aktywnie na rzecz podniesienia kultury rolnej i efektywności gospodarki rolnej. W 1887 roku, w czasie sesji sejmowej, ulegając namowom młodzieży akademickiej we Lwowie do wzięcia udziału w obchodach rocznicy 29 listopada, wygłosił patriotyczne przemówienie, jednak w czasie obchodów przeziębił się i 10 grudnia 1887 roku zmarł. W dniu pogrzebu odwołano posiedzenie sejmu. Pogrzeb Henryka Janko odbył się w jego rodzinnych Hoszanach dnia 13 grudnia 1887 roku i zmienił się w olbrzymią manifestację narodową.

Ewa Michałowska-Walkiewicz
Dziennik Polonijny
Polska