Bohaterowie powstania styczniowego - Narcyza Żmichowska

Dzieciństwo Narcyzy
Urodziła się ona, w niezamożnej rodzinie ziemiańskiej. Jej ojciec Jan, był pisarzem żupy solnej w Nowym Mieście, nad rzeką Pilicą. Gdy Narcyza miała trzy dni, zmarła jej matka. Wychowywała się ona zatem u krewnych, mieszkających na Podlasiu. Uczyła się ona na pensji Zuzanny Wilczyńskiej, a następnie w Instytucie Guwernantek w Warszawie, gdzie jej nauczycielką była znana wówczas w całym mieście Klementyna z Tańskich Hoffmanowa. W roku 1838, Narcyza została guwernantką, w domu hrabiostwa Zamoyskich. Ponieważ rodzina była zadowolona z pracy Narcyzy, zabrała ją zatem do Paryża. Tam Żmichowska, spotkała swojego brata Erazma, emigranta zamieszkałego na obczyźnie po represjach doświadczanych po powstaniu listopadowym. Jego lewicowe poglądy, wywarły znaczny wpływ na Narcyzę Żmichowską. Za namową i pod kierunkiem Erazma, Narcyza zaczęła gruntowne studia w paryskiej Bibliotegue Nationale. Jako jedna z pierwszych kobiet starego kontynentu, uczęszczała ona na posiedzenia Akademii Francuskiej.

Jej radykalne poglądy
Pobyt we Francji i zgłębianie tam wiedzy, wywarł na Narcyzie pozytywną zmianę. Z cichej i pokornej kobiety, stała się ona ekscentryczką, śmiało wypowiadającą swoje poglądy i publicznie palącą cygara. Doskonała znajomość języka francuskiego, a także wszechstronne wykształcenie pozwoliły jej łatwo znaleźć pracę. Po powrocie do kraju, stała się ona nauczycielką domową czworga dzieci Stanisława Kisieleckiego w jego majątku leżącym pod Łomżą. Jednakże, często ona wyjeżdżała do Warszawy, gdzie nawiązała ścisłe kontakty z miejscowymi intelektualistami.

Debiut pisarski
Jej debiut literacki, miał miejsce na łamach czasopisma „Pierwiosnek”. Ale też, zaczęła ona publikować w czasopismach: „Pielgrzym" i „Przegląd Naukowy". Po śmierci brata, Żmichowska utworzyła grupę ENTUZJASTEK, w skład której wchodziły warszawskie emancypantki, które w latach 1842–1849 brały udział w tajnej konspiracji. Przez wiele lat, Narcyza prowadziła zażyłą i osobistą korespondencję ze swoją uczennicą, Wandą Żeleńską, a także z Bibianną Moraczewską, gdzie wypowiadała ona swoje poglądy na tematy rewolucyjne. Większość zachowanych listów, podlegała silnej cenzurze. Mało w nich jest zawartych tematów społecznych i niepodległościowych, gdyż bano się konsekwencji ze strony zaborców.

Pobyt w więzieniu
Mimo zachowanej w listach ostrożności, Żmichowska trafiła do więzienia, jako podżegaczka społeczna. Wiadomo wszystkim, że była ona działaczką konspiracyjną, która upatrywała w powstaniach, możliwości odzyskania niepodległości.

Pracując dla przyszłych pokoleń
W latach 1842–1845, Narcyza Żmichowska mieszkała w Rzeczycy, gdzie prowadziła nielegalną szkołę wiejską, a także napisała swoje największe dzieło, zatytułowane „Poganka". W kolejnych latach, przebywała ona w Wielkopolsce, gdzie zajmowała się kolportowaniem nielegalnej prasy z polecenia Polskiego Towarzystwa Demokratycznego. W 1846 przeniosła się z powrotem do Warszawy i założyła pensję dla dziewcząt, znajdującej się przy ul. Miodowej. Po wykryciu tzw. spisku rzemieślników, który był kierowany przeciwko rosyjskiemu zaborcy, uwięziono ją, a później zastosowano wobec niej domowy areszt.

Powstanie styczniowe
Gdy w dniu 22 stycznia 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe, Narcyza brała w nim udział. Nosiła ładownice i szturmaki, niosła także pomoc rannym, pracując jako sanitariuszka. Po upadku powstania, ponownie wyjechała do Francji, gdzie studiowała na Sorbonie. Zmarła po powrocie do kraju. Została pochowana na warszawskich Powązkach.

Ewa Michałowska-Walkiewicz
Dziennik Polonijny
Polska