Biuletyn Instytutu Józefa Piłsudskiego Nr 1/2013, Styczeń 2013

Informacje

Archiwum Aleksandra Józefa Frejszmidta

W połowie grudnia została przekazana do Instytutu spuścizna Aleksandera Józefa Frejszmidta, ktory był długoletnim członkiem Instytutu i zmarł kilka miesięcy temu w Kanadzie. Zbiory zawierające mundury, oprawione fotografie portretowe, patent oficerski, korespondencję i dokumenty dotyczą przebiegu służby wojskowej Rocha Mariana Frejszmidta i losów jego syna Aleksandra. Archiwalia zostały przesłane z Kanady przez rodzinę Stephena Głogowskiego. Jest to ważna i ciekawa dokumentacja dotycząca okresu II wojny światowej i życia emigracyjnego w Kanadzie. Wszystkie dokumenty zostaną wkrótce opracowane a mundury umieszczone w gablocie muzealnej.

Wydarzenia

Pokaz filmów Rafała Mierzejewskiego

Kolejny pokaz filmów Rafała Mierzejewskiego odbył  się we wtorek 4 grudnia. Wyświetlone zostały trzy dokumenty:

"Kama" pokazuje wojenne losy Marii Stypułkowskiej-Chojeckiej ps. Kama, która opowiada o swoich przeżyciach w Szarych Szeregach a później w AK. Jest to niezwykle szczera, wstrząsajaca historia młodej warszawianki postawionej przez los w tragicznej sytuacji, z którą zmaga się z wielką odwagą i hartem ducha.

"Major i dziewczyna" mówi o losach “żołnierzy wyklętych” na przykładzie majora Łupaszki i jego towarzyszki życia, Lidii Lwow-Eberle, pseudonim Lala.  Wzruszający dokument, w którym “dziewczyna Łupaszki”  wspomina pięć wspólnych lat życia z majorem.

"Izmienniki Rodiny - Zdrajcy Ojczyzny" ilustruje podróż do Workuty w 1991 roku, miejsca dawnej zsyłki Natalii Odyńskiej-Zarzyckiej, Mirosława Hentosza i Józefa Sznajdera, którzy jako żołnierze AK zostali aresztowani przez Sowietów w 1945 roku. Odwiedzamy ich ówczesne miejsca pracy: kopalnie, cegielnie oraz obozy. Bohaterowie wspominają swoje losy, działalność konspiracyjną, uwięzienie i pobyt w Workucie w latach 1945-1956.

Na pokazie był obecny reżyser Rafał Mierzejewski.

Gwiazdka w Instytucie

8 grudnia odbyło się w Instytucie Józefa Piłsudskiego spotkanie opłatkowe. Jak każdego roku, na Gwiazdkę przybyło dużo gości; członków, przyjaciół i sympatyków Instytutu.

Spotkanie to zaszczycił swoją obecnością konsul Mateusz Stąsiek i Frank Milewski z Kongresu Polonii Amerykańskiej w Nowym Jorku. Przybyło wielu przedstawicieli instytucji polonijnych, mediów i przyjaciół Instytutu. Po oficjalnych życzeniach składanych zebranym przez prezesa Magdę Kapuścińską i pana konsula, dyrektor Iwona Korga podziękowała wolontariuszom za ich pracę dla Instytutu i w imieniu Zarządu wręczyła im dyplomy uznania i podarunki. Następnie Monsignor Janusz Urbańczyk, przedstawiciel Misji Watykańskiej przy ONZ złożył zebranym życzenia i udzielił błogosławieństwa.

Rozpoczęło się pełne serdeczności składanie życzeń i dzielenie się opłatkiem, które zostało przerwane pojawieniem się kolędników, wśród których nie zabrakło Anioła, Diabła i Śmierci z kosą. Kolędnicy, czesto podśpiewując, rozweselili gości pokazując tradycyjne scenki bożonarodzeniowe. Pomysłodawcą, autorem scenariusza, reżyserem i kostiumologiem była Jolanta Szczepkowska, asystent prezesa, która wystąpiła w roli św. Józefa. Inni aktorzy to wolontariusze i przyjaciele Instytutu: Agnieszka Petla, Patrycja Roman, Agnieszka Rybak, Tomasz Pudłocki, Ian Brissey oraz dzieci: Ola Korga i wnuczki wiceprezesa Marka Zielińskiego Nina i Pela.

Goście, rozgrzani życzeniami i świetnymi trunkami dostarczonymi przez firmę Adamba Imports International (króra również ufundowala słodkie podarunki dla wolontariuszy), częstowali się potrawami przygotowanymi przez pracowników i wolontariuszy Instytutu. Najszybciej zniknęły śledzie, ryba po grecku i smalec. Goście chętnie delektowali się wspaniałym makowcem podarowanym  przez Jana Kaczmarka (Polonia Bakery, Passaic, NJ).

Teraz nastąpiła najmilsza część spotkania: śpiewanie kolęd. W tym roku było wyjątkowe, bo pomagała nam w tym śpiewaczka Małgorzata Kellis. Kolędy zabrzmiały wspaniale. Śpiewali wszyscy, a ułatwiały to przygotowane wcześniej śpiewniki. Goście dobrze się bawili w świątecznej i jakby rodzinnej atmosferze.

Spotkanie z twórcami filmu Karski & the Lords of Humanity

W dniu 11 grudnia odbyło się spotkanie, które jest częścią kampanii, mającej na celu pozyskanie środków na produkcję filmu przy pomocy Kickstartera.

W programie pokazano dwa krótkie filmy dotyczące realizacji dokumentu, a o filmie opowiadał jego twórca - Sławomir Grünberg, wyróżniony nagrodą EMMY, autor ponad 40 filmów dokumentalnych. Na spotkaniu była również obecna Katka Reszke - drugi reżyser filmu.

“Karski & the Lords of Humanity” będzie pełnometrażowym, częściowo animowanym filmem dokumentalnym. Pokaże historię Jana Karskiego, członka Polskiego Podziemia, który był kurierem w czasie drugiej wojny światowej. Jego misją było przekazanie siłom alianckim informacji o zbrodniach nazistowskich przeciwko europejskim Żydom. Jest to historia człowieka, który próbował powstrzymać Holokaust. Jan Karski przekazał naoczne świadectwo zbrodni do Wielkiej Brytanii i do Stanów Zjednoczonych w nadziei, że obudzi ono sumienia liderów zachodniego świata lub – jak nazwałby ich sam Karski  - the Lords of Humanity (Władcy Ludzkości).

Spotkanie z grupą turystów z Polski

14 grudnia po południu gościliśmy grupę turystów z Polski, którzy przybyli do Nowego Jorku w związku z obchodami 125 rocznicy urodzin i 30-tej rocznicy śmierci sławnego pianisty Artura Rubinsteina. Obchody te organizował Wojciech Grochowalski - dyrektor Międzynarodowej Fundacji Muzycznej im. Artura Rubinsteina.

Prezes Magda Kapuścińska powitała gości, a dyrektor Iwona Korga opowiedziała krótko historię Instytutu, przedstawiła zbiory, obrazy w galerii i działalność naszej placówki. Przybyli okazali duże zainteresowanie, podziwiali obrazy i niektóre dokumenty i byli zadowoleni, że mogli odwiedzić tę ważną polską placówkę w Nowym Jorku.

Rocznice

W grudniu 2012 r. minęła 145-ta rocznica urodzin Józefa Piłsudskiego. Marszałek urodził się 5 grudnia 1867 r. w Zułowie na Wileńszczyźnie - wówczas objętej zaborem rosyjskim. Wychował się w rodzinie pochodzącej z najstarszych rodów szlachty litewskiej, od wieków spolonizowanej, pielęgnującej tradycje patriotyczne, czynnie zaangażowanej w Powstaniu Styczniowym.

Z przemówienia Marszałka z 1922 r.: Byłem nie tyle “rozumny szałem”, lecz znałem drgnienia serc polskich, na nich się opierałem, serce brałem za instrument i mierzyłem siły na zamiar.

Twórcy Instytutu

Rok 2013 to rok jubileuszowy - 70 lat istnienia Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce Poświęconego Badaniom Najnowszej Historii Polski.

Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce powstał 4 lipca 1943 roku w Nowym Jorku z inicjatywy wybitnych Amerykanów polskiego pochodzenia i emigrantów wojennych z Polski. Wśród założycieli, oprócz znanych działaczy polonijnych, takich jak Franciszek Januszewski, Maksymilian Węgrzynek, znaleźli się polscy uchodźcy wojenni, którzy w II Rzeczypospolitej zajmowali ważne stanowiska państwowe i byli najbliższymi współpracownikami Józefa Piłsudskiego. W grupie tej byli trzej ministrowie II Rzeczypospolitej: Wacław Jędrzejewicz – były minister oświaty, Ignacy Matuszewski - były poseł na Węgrzech i minister skarbu oraz Henryk Floyar - Rajchman – były minister przemysłu i handlu. Jako główny cel Instytutu określono zabezpieczanie materiałów archiwalnych dotyczących najnowszej historii Polski i udostępnianie ich badaczom. W kolejnych biuletynach będziemy przedstawiać sylwetki założycieli Instytutu.

W 1973 r, w 80-tą rocznicę urodzin, prof. Wacław Jędrzejewicz tak wspomina dzień, w którym powstał Instytut:

“Była to niedziela, 4 lipca 1943 roku. Wróciłem po nocnej pracy w fabryce na Lafayette Street, a wówczas pracowano długo - 6 dni w tygodniu po 11 godzin oczywiście z ładnym over-timem. Była pewnie 6. rano , gdy myjąc się, słuchałem radia. Właśnie doniesiono o śmierci gen. Sikorskiego w Gibraltarze. Zaraz zatelefonowałem do Matuszewskiego i obudziłem go. Wiadomość ta, tak ważna z punktu politycznego widzenia, wstrząsnęła nami wszystkimi. Tegoż dnia w hotelu George Washington na East 23-ej ulicy odbywał się walny zjazd antysowieckiej organizacji politycznej pod nazwą Komitet Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia (KNAPP) założonej przez nas uchodźców, wspólnie z naszymi przyjaciółmi z dawnej Polonii. Korzystając z przyjazdu szeregu wybitnych polonijnych działaczy niepodległościowych postanowiliśmy zrealizować plan, od dawna nas nurtujący, powołania do życia Instytutu Józefa Piłsudskiego poświęconego badaniu najnowszej historii Polski. Instytut o takiej nazwie istniał przed wojną w Warszawie...”

Instytut został zarejestrowany jako amerykańska korporacja non-for-profit, natomiast wewnętrzną podstawą działalności stał się statut uchwalony w 1943 r., który w ciągu lat następnych był nieznacznie modyfikowany. Wacław Jędrzejewicz wspomina:

…”Powołano mnie na dyrektora Instytutu. Wkrótce rzuciłem fabrykę i całkowicie poświęciłem się Instytutowi. Pamiętam mój pierwszy dzień pracy. Duży pokój, biurko i wielki stół, ofiarowane przez Węgrzynka. Wszystko puste, ani jednej książki, ani jednego dokumentu.”

Prof. Wacław Jędrzejewicz – podpułkownik dyplomowany Wojska Polskiego II RP, polski działacz niepodległościowy, działacz państwowy II Rzeczypospolitej – dyplomata, polityk i historyk. W 2013 roku będziemy obchodzić 120 rocznicę Jego urodzin (ur. 29 stycznia 1893 w Spiczyńcach na Ukrainie) i dwudziestą rocznicę śmierci (zmarł 30 listopada 1993 w Cheshire w stanie Connecticut). 

Więcej informacji o Wacławie Jędrzejewiczu zamieścimy w następnym biuletynie.

Informacje Instytutu Piłsudskiego w Londynie

22 stycznia Instytut organizuje spotkanie Noworoczne dla swoich pracowników, wolontariuszy i osób wspierających prace naszej organizacji. Jest ono okazją do wyrażenia podziękowania za całoroczną ofiarną i oddaną pracę. Podczas spotkania jest też okazja do nieformalnej dyskusji nad planami działalności naszej placówki.

Podziękowania

Dziękujemy państwu Avie i Adamowi Bąk (firma Adamba) za dary na nasze spotkanie gwiazdkowe; otrzymaliśmy pyszne słodycze i bogate zaopatrzenie baru. Jesteśmy wdzięczni panu Janowi Kaczmarkowi (Polonia Bakery) za dostarczenie smacznych wypieków: chleba i makowca na tę samą uroczystość. 

Dziękujemy pani Ewie Jędruch za szczodrą donację.

Szczególne podziękowanie dla pana Janusza Kryżanowskiego, prezesa Stowarzyszenia Polskich Kombatantów (SPK) za przekazywanie archiwów tej zasłużonej placówki do zasobów Instytutu. Dokumenty te będą uporządkowane, opracowane i zabezpieczone. Jesteśmy wdzięczni SPK za donację 100 tysięcy dolarów na potrzeby Instytutu.

Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce jest niezależną placówką o profilu historycznym, jednym z największych polskich i polonijnych archiwów poza granicami kraju, posiadającym zbiory dokumentów, zdjęć, obrazów, medali i innych pamiątek, a także bibliotekę. Aby uzyskać więcej informacji odwiedź nasza stronę www.pilsudski.org.

Apelujemy o przekazywanie do Instytutu Piłsudskiego pamiątek rodzinnych, korespondencji i innego rodzaju zbiorów archiwalnych. Instytut potrzebuje także wolontariuszy do pomocy w działalności, opracowywaniu zbiorów, digitalizacji, kwerendach itp.

Pilsudski Institute of America
180 Second Avenue
New York, New York 10003