Świadczenia pieniężne dla polskich kombatantów i ofiar represji zamieszkałych za granicą

 Uchwalona w dniu 14 marca br. ustawa o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 496) nie wprowadza żadnych nowych zasad przyznawania uprawnień z tytułu działalności kombatanckiej czy też doznanych represji. Tym samym każda osoba, która w ramach dotychczasowego prawa nie mogła uzyskać uprawnień kombatanckich, nie będzie mogła ich uzyskać również obecnie. Nowelizacja dotyczy wyłącznie technicznego aspektu wypłaty świadczeń kombatanckich uprawnionym osobom mieszkającym za granicą.

Trzeba podkreślić, że przepisy, na mocy których Państwo Polskie wypłaca dodatki do emerytur pewnym kategoriom kombatantów i więźniom niemieckich obozów koncentracyjnych obowiązują już od 1982 r. Po przemianach ustrojowych, w 1991 r. wprowadzono nowe kategorie osób uprawnionych do tych dodatków – są to m. in. ofiary represji komunistycznych, przymusowo deportowani do ZSRR oraz więźniowie Gułagu, osoby więzione w gettach, żołnierze podziemia niepodległościowego. Kilka lat później świadczenia kombatanckie przyznano również tym, którzy ukrywali osoby narodowości żydowskiej w czasie niemieckiej okupacji.

Obecnie świadczenia należne kombatantowi lub osobie represjonowanej zamieszkałym za granicą wypłacane są bowiem na ich wniosek - osobie przez nich upoważnionej do odbioru świadczenia, zamieszkałej w Polsce albo na prowadzony w Polsce rachunek w banku. Z takiej formy pobierania świadczeń korzysta już ponad 1 tys. osób. Jednak wielu kombatantów zamieszkałych za granicą (w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Kanadzie, Australii itd.) sygnalizowało, że dotychczasowe zasady wypłaty stanowią dla nich zasadnicze utrudnienie w dostępie do należnych Im świadczeń. Stąd, chcąc wyjść naprzeciw ich oczekiwaniom, przygotowane zostały wprowadzane obecnie zmiany.

Zgodnie z nowelizacją świadczenia kombatanckie będą wypłacane na wniosek kombatanta lub innej osoby uprawnionej do ich otrzymania zamieszkałych za granicą w państwie Ich zamieszkania, na rachunek bankowy tych osób za granicą lub w innej formie wskazanej przez organ emerytalny lub rentowy, w terminach i trybie ustalonym przez ten organ. Warunkiem rozpoczęcia takich wypłat przez organ rentowy jest uprzednie wydanie decyzji administracyjnej przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, który w toku postępowania administracyjnego bada, na podstawie przedstawionych przez stronę dowodów, czy dana osoba:

1. posiada obywatelstwo polskie lub posiadała je w czasie podlegania represjom albo prowadzenia działalności kombatanckiej,
2. prowadziła określoną w ustawie działalność lub podlegała konkretnym represjom,
3. nie zachodzą wobec niej tzw. negatywne przesłanki, do których należy np. kolaboracja z okupantami, służba w wojsku niemieckim, służba w oddziałach NKWD albo innych sowieckich formacjach zwalczających polskie aspiracje wolnościowe, służba po wojnie w polskim komunistycznym aparacie bezpieczeństwa (UB, KBW), donoszenie wszelkim organom władzy komunistycznej na żołnierzy konspiracji i inne osoby represjonowane.

Przepisy regulujące nowe zasady transferu uprawnień kombatanckich wejdą w życie w dwóch terminach:

1. w dniu 18 października 2014 r. – odnośnie do kombatantów zamieszkałych za granicą w państwach Unii Europejskiej, państwach Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), tj. Liechtensteinie, Islandii, Norwegii oraz Szwajcarii oraz państwach, z którymi Rzeczpospolitą Polską łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, przewidująca transfer emerytur lub rent (Stany Zjednoczone Ameryki, Kanada, Australia, Korea Południowa, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Ukraina);
2. w dniu 18 kwietnia 2015 r. – odnośnie do kombatantów zamieszkałych za granicą w państwach, z którymi Rzeczpospolitej Polskiej nie łączy umowa międzynarodowa w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, przewidująca transfer emerytur lub rent (m.in. Izrael).

Zatem celem nowelizacji jest zrównanie praw polskich kombatantów i ofiar represji w dostępie do przysługujących Im świadczeń niezależnie od Ich miejsca zamieszkania.

W opinii Urzędu podawana przez media liczba 50 tys. nowych wniosków, które mogłyby wpłynąć od osób zamieszkałych w Izraelu, jest dalece zawyżona, gdyż jest oparta na przyjęciu nieprawdziwych przesłanek pozwalających na uzyskanie statusu kombatanta lub osoby represjonowanej. Wbrew informacjom medialnym, nie uzyska zatem statusu kombatanta żołnierz Armii Czerwonej, jeśli nigdy nie był on obywatelem polskim. Również nie uzyskają statusu osoby represjonowanej dzieci urodzone w ZSRR, nawet jeśli ich rodzice podlegali represjom ze strony sowieckiej, jeśli dzieci te nigdy nie posiadały obywatelstwa polskiego i nie posiadają go obecnie. Za osobę represjonowaną nie zostaną uznane również osoby, które w trakcie II wojny światowej ukrywały się przed grożącą im eksterminacją z powodów narodowościowych czy z jakichkolwiek innych – dotyczy to zarówno okupacji niemieckiej, jak i sowieckiej. Również żadnych świadczeń przewidzianych dla kombatantów nie otrzyma osoba, która przebywała w nazistowskim obozie pracy przymusowej. Osoby, które przeżyły wojnę w nieokupowanej przez Niemcy części ZSRR, będą uznane za osoby represjonowane tylko wówczas, gdy przedstawią dowody, iż przebywały tam na przymusowych deportacjach z powodów religijnych, politycznych lub narodowościowych lub były osadzone w sowieckich łagrach i więzieniach.

Należy również podkreślić, że co do zasady świadczenia nie należą się członkom rodzin po kombatantach lub ofiarach represji. Wyjątkiem są wdowy/wdowcy po nich, którzy jednak – by dostawać świadczenia w wys. ok. 197 zł miesięcznie - muszą posiadać nabyte w Polsce lub w innym kraju Unii Europejskiej prawo do emerytury. Ale nawet w tych przypadkach nie będzie możliwy bezpośredni transfer takiego świadczenia za granicę – w dalszym ciągu trzeba będzie albo otworzyć rachunek w polskim banku albo ustanowić pełnomocnika w Polsce do odbioru świadczeń.

Należy podkreślić, iż uprawnienia kombatanckie mogą być przyznane każdemu kombatantowi lub osobie represjonowanej, którzy są wymienieni w art. 1 ust. 2, art. 2 lub art. 4 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego pod warunkiem, że posiadają obywatelstwo polskie lub posiadali je w okresie działalności kombatanckiej bądź w okresie podlegania represjom. Wysokość tych świadczeń jest jednakowa dla wszystkich, czyli ok. 400 zł miesięcznie. Nie stanowią one odszkodowania czy też specjalnych rent. Nie oznaczają również, że Państwo Polskie wypłaca te świadczenia zamiast rzeczywistych sprawców zbrodni. Jest to gest solidarności polskiego ustawodawcy, by uczynić życie choć trochę łatwiejsze tym, którzy cierpieli w latach 1939 – 1956 represje za to tylko, że byli polskimi obywatelami lub za to, że nie chcieli pogodzić się z utratą przez Polskę niepodległości.