Jak sprawić, żeby spadkobiercy nie kłócili się o nasze pieniądze

Dobrze przygotuj testament
Niezależnie od stanu swojego posiadania, każdy z nas powinien mieć testament (last will albo testament). Jest to dokument, w którym dysponujesz, kto ma otrzymać twoje przedmioty majątkowe - dom, samochód, pieniądze itp. oraz kto przejmie opiekę nad dziećmi w razie twojej śmierci. Twoja ostatnia wola decyduje o losie dorobku twego całego życia i przyszłości nieletnich dzieci.

Trudno uwierzyć, ale aż 70% osób w Stanach Zjednoczonych nie posiada testamentu. Przyczyną tego zjawiska jest nieświadomość komplikacji, jakie następują z powodu braku ostatniej woli lub innych stosownych przygotowań. W sporządzeniu testamentu pomoże książka pt. Testamenty i ostatnie dyspozycje. Jakkolwiek można testament spisać w prostym języku albo kupić formularze, warto zatrudnić prawnika, by przygotował ostatnią wolę, gdyż w razie jakichś błędów z grobu niczego już nie naprawimy.

Traktuj dzieci sprawiedliwie
Konflikty wynikają z tego, że spadkobiercy czują się pokrzywdzeni. Nierówny podział majątku może wyniknąć z różnych powodów:

• Nierówne zarobki spadkobierców. Rodzice mogą chcieć zostawić więcej niewiele zarabiającej córce, a mniej synowi, który ma dobrze prosperujący biznes.
• Różne potrzeby spadkobierców (syn z większą liczbą dzieci na utrzymaniu dostaje więcej pieniędzy niż syn bezdzietny).
• Poprzednie darowizny. Na przykład rodzice zapisują mniej pieniędzy dziecku, któremu pomogli kupić dom.
• Różna doza opieki na stare lata. Matka może chcieć zapisać dom temu z dzieci, które się nią będzie opiekowało.

Masz pełne prawo rozdzielić majątek między dzieci czy krewnych tak, jak uważasz. Jednak w sytuacji, gdy podział nie jest równomierny, zabezpiecz się na wypadek kłótni, gdyż dzieci mogą poczuć się oszukane lub podejrzewać, że ich rodzeństwu udało się tobą manipulować.

Rada: Jeżeli uważasz, że twoja decyzja wywoła kontrowersje, to poinformuj o niej dzieci osobiście i wyjaśnij przyczyny. Jeżeli wolisz tego nie czynić, to w testamencie napisz przyczynę swojej decyzji.

Uwaga: Nierówny podział może też wyniknąć dlatego, że różne przedmioty majątkowe mogą być różnie opodatkowane, albo dlatego, że niektórych przedmiotów (kont) zapisać nie możesz (patrz poniżej).

Nie dysponuj oddanymi pieniędzmi
Niektórymi przedmiotami majątkowymi nie możesz dysponować w testamencie, co czasem powoduje poważne problemy. Przykład: Synowi zapisałeś dom, a córce konto bankowe z wkładem równym wartości domu, więc uważasz, że rozdzieliłeś majątek sprawiedliwie. Ale konto zarejestrowane było na nazwisko twoje i syna, więc on stał się automatycznie jego właścicielem po twojej śmierci. W ten sposób cały majątek przeszedł na syna, a córka nie dostała nic.

Oto przedmioty majątkowe, których nie można zapisać w testamencie:

• Majątek będący współwłasnością (jointly held property). Przykładem konto bankowe otwarte razem z inną osobą (joint bank account). Po twojej śmierci wkład oszczędnościowy przechodzi na współwłaściciela i nie może być rozdysponowany testamentem.
• Przedmioty majątkowe, na które został wyznaczony beneficjent, np. konto w funduszu powierniczym opatrzone adnotacją Pay-onDeath (patrz rozdział 7 książki Planowanie spadkowe).
• Przedmioty kontraktu są po śmierci rozdysponowane zgodnie z tym kontraktem i nie mogą stanowić zapisu testamentowego. Przykładem są konta emerytalne, udziały spółek, trusty, jak i prywatne umowy. Konta emerytalne automatycznie przechodzą do wymienionego beneficjenta. Polisy ubezpieczeniowe wypłacają odszkodowanie bezpośrednio wskazanemu beneficjentowi. Jedynym sposobem na kontrolowanie odszkodowania byłoby uczynienie masy spadkowej beneficjentem, ale to nie jest dobry pomysł (patrz rozdział 14 książki "Planowanie spadkowe"). Majątek trustów przechodzi zgodnie z instrukcjami trustu.

Rozdaj rodowe pamiątki za życia
Jeżeli nie korzystasz z rodzinnych pamiątek (biżuterii, starych mebli, fotografii, obrazów), to rozdaj je za życia tym członkom rodziny,
którzy je lubią i docenią. Zapytaj wprost, co twoje dzieci chciałyby dostać. Ludzie przywiązują różną wagę do różnych rzeczy i dysponując "zza grobu" możesz nie utrafić w ich gusta czy zainteresowania.

Pamiętaj o konsekwencjach podatkowych
Wiele osób jest świadomych podatków od spadku (estate taxes, które dotyczą zresztą tylko dużych majątków), ale zapominają o podatkach, jakie spadkobiercy zapłacą po przejęciu czy sprzedaży danego przedmiotu majątkowego.

Przykład: Synowi zapisałeś konto IRA, a córce konto bankowe o takiej samej wartości. Córka wybierze pieniądze w stu procentach, natomiast syn od wybranych z IRA kwot zapłaci znaczne podatki dochodowe równe jego przedziałowi podatkowemu w danym roku.



Gdy chcesz kogoś wydziedziczyć
Jeżeli twoją intencją jest wydziedziczenie kogoś, musisz być bardzo ostrożny, gdyż osoby wydziedziczone bywają rozczarowane i starają się obalić testament (po obaleniu testamentu obowiązuje dziedziczenie ustawowe). Ponadto sądy czasem działają na korzyść osób pominiętych. Nie wystarczy kogoś pominąć w testamencie, by go wydziedziczyć. Sąd uzna, że zapomniałeś wymienić tę osobę i przyzna jej tyle, ile należałoby jej się ustawowo, tzn. gdybyś nie pozostawił testamentu. Zapisz swoją intencję wyraźnie: "Jest moją wolą, by mój syn nie otrzymał niczego w spadku po mnie". Musisz również podać, kto ma w zamian otrzymać majątek. Nie możesz pozostawić żadnych niedomówień, by nie przydarzyło ci się to, co pewnemu zgorzkniałemu ojcu. Przeżył swoje życie bardzo oszczędnie i nie mógł pogodzić się z niefrasobliwością i rozrzutnością swojej córki. Napisał w swojej ostatniej woli: "Jest moim największym życzeniem, by moja jedyna córka Maria nie otrzymała po mnie niczego, gdyż okazała się bezwartościową osobą, przepuszczającą każdego dolara na rozrywki i stroje". Kto otrzymał majątek? Córka właśnie. Ojciec nie sprecyzował, kto zamiast córki miałby otrzymać spadek, więc sąd przekazał majątek ustawowemu spadkobiercy, czyli córce.

Uwaga: Nie możesz wydziedziczyć współmałżonka, niczego mu nie pozostawiając. Małżonek ma prawo wyboru pomiędzy zapisem testamentowym a ustawowym, dyktowanym przepisami stanu. Jeżeli mąż nic nie pozostawi żonie lub pozostawi niewiele, ma ona prawo do wyboru zapisu ustawowego, który wynosi co najmniej 1/3 majątku spadkowego. Może ona natomiast przyjąć mniej
niż zezwala prawo stanowe, jeżeli jest to jej życzeniem.

Gdy ktoś podważy testament
Około 3% testamentów jest podważanych w sądzie, przeważnie przez bliskich krewnych, którzy czują się bezprawnie pominięci. Prawo nakazuje, że tylko współmałżonkowie są upoważnieni do udziału spadkowego. Dzieci nie są upoważnione do niczego, chyba że nie zostały wymienione w ostatniej woli przez nieuwagę. Ażeby obalić testament, ktoś musi udać się do sądu i udowodnić, że prawdą
jest jedna z poniższych możliwości: Zapisy testamentu są wynikiem czyjegoś nielegalnego postępowania (np. oszustwo, podrobienie podpisu). Spadkodawca był niekompetentny w momencie, gdy podpisywał akt ostatniej woli. Spadkodawca znajdował się pod czyjąś presją. Takie oskarżenia jest łatwo robić, lecz trudno udowodnić w sądzie.

Uwaga: Jeżeli obawiasz się procesów sądowych, powinieneś przedyskutować z prawnikiem odpowiednią strategię. Prawo spadkowe (probate law) daje krótki czas na podważenie testamentu, a świadkowie podpisania ostatniej woli mogą łatwo poświadczyć, że byłeś poczytalny.

Nie komplikuj sytuacji próbując za wszelką cenę uniknąć probacji
Ażeby spadkobiercy mogli przejąć swoje udziały spadkowe, testament musi być najpierw zatwierdzony przez sąd, co nazywa się probacją (probate). Sąd spadkowy (surrogate court albo probate court) potwierdza ważność dokumentu testamentu i nadzoruje przekazanie spadkobiercom udziałów spadkowych, zgodnie z zapisem testamentowym. Dopiero na podstawie odpowiednich
dokumentów wydanych przez sąd, wykonawca może przejąć masę spadkową i rozdzielić pomiędzy spadkobierców. Jeżeli testament okazał się nieważny lub zmarły nie zostawił ostatniej woli, majątek spadkowy jest dzielony zgodnie z prawem danego stanu.

Ludzie stosują różne metody, by uniknąć probacji: zakładają trusty, przekazują majątek dzieciom za życia itp. Jednak zdarza się, że metody te stwarzają więcej problemów niż korzyści.

W przypadku drugiego małżeństwa
Problem: Ojciec zapisuje wszystko swojej drugiej żonie, mając nadzieję, że ona zapisze majątek jego dzieciom z pierwszego małżeństwa. Po jego śmierci druga żona zostawiła majątek swoim zstępnym, a nie jego.

Rada: Dzieciom z pierwszego małżeństwa zapisz pieniądze bezpośrednio. Resztę zostaw w truście małżeńskim zwanym ĄTIP. Na jego mocy żona będzie użytkować np. dom do swojej śmierci, po czym przejdzie on na twoje dzieci. Więcej w książce pt. Planowanie spadkowe.

Wyznacz bezstronnego wykonawcę testamentu
Najczęściej wykonawcą testamentu jest to z dorosłych dzieci, które najbardziej pomagało rodzicom w prowadzeniu spraw podatkowych i finansowych. Sprawa komplikuje się jednak w przypadku drugiego małżeństwa. Jeżeli ktoś wyznaczy na dwóch wykonawców testamantu (co-executors) drugą żonę i starszego syna z pierwszego małżeństwa, to może tym samym bardzo zaognić rodzinne stosunki. Lepiej w takim przypadku wyznaczyć osobę całkowicie niezależną: zaufanego prawnika czy starego przyjaciela.

Elżbieta Baumgartner
Elżbieta Baumgartner jest autorką wielu książek-poradników o profilu finansowym i konsumenckim, m.in. książki pt. “Otwieram biznes” i “Praca w Ameryce” (po 25 dol. plus 3 dol. za przesyłkę, 255 Park Lane, Douglaston, NY 11363, tel. 718-224-3492).