Renty-Emerytury, Polska-USA cz. I

Osoby objęte Umową
Od 1 marca 2009 r. z umowy korzysta każda osoba, która podlega lub podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce lub USA, a także członkowie rodzin ubiegający się o rentę rodzinną. Umowa między Polską a USA dotyczy zarówno osób z obywatelstwem polskim, obywatelstwem amerykańskim, jak i osób, które nie mają obywatelstwa żadnego z tych państw. Także miejsce zamieszkania w określonym państwie nie decyduje o zastosowaniu umowy. Stosuje się ją bowiem do osób, które do 28 lutego 2009 r. musiały opłacać składki na ubezpieczenia społeczne równocześnie w Polsce i USA, od 
1 marca 2009 r. opłacają składki na ubezpieczenia społeczne tylko w jednym kraju, a nie - jak dotychczas - 
i w Polsce, i USA.

O jakie świadczenia można się 
ubiegać na podstawie Umowy
Umowa dotyczy, jeżeli chodzi o Polskę, świadczeń wypłacanych przez ZUS oraz przez KRUS (dla rolników). Chodzi tu o emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia, renty rodzinne i zasiłki pogrzebowe. Obejmuje także jednorazowe odszkodowania i renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ale tylko w stosunku do osób, które podlegały polskim przepisom w dacie wypadku, czyli praktycznie osobom wysłanym przez polskiego pracodawcę do pracy w USA.

Po stronie amerykańskiej umowa dotyczy świadczeń przysługujących z amerykańskiego federalnego systemu ubezpieczeń emerytalnych, rodzinnych oraz z tytułu niezdolności do pracy.

Równe traktowanie 
i zrównanie zdarzeń
Umowa stoi na gruncie zasady równego traktowania. Zgodnie 
z tą zasadą, osoba objęta zakresem podmiotowym Umowy, 
a więc jedna z wcześniej wymienionych grup osób, mająca miejsce zamieszkania na terytorium Polski albo USA, jest traktowana na równi z obywatelami drugiego państwa będącego Stroną umowy przy stosowaniu przepisów prawa tego drugiego państwa dotyczących nabywania prawa do świadczeń lub ich wypłaty.

Oznacza to m.in., że obywatele polscy zamieszkali w Polsce albo w USA, ubiegający się o amerykańską emeryturę lub rentę z tytułu okresów ubezpieczenia w USA muszą być traktowani przez amerykańską administrację zabezpieczenia społecznego rozpatrującą wniosek emerytalno-rentowy, tak samo jak obywatele USA.

Zdarzenia mające wpływ na prawo, zmniejszenie, zawieszenie lub wysokość świadczeń, które miały miejsce na terytorium jednej Strony, są uwzględniane tak, jakby miały miejsce na terytorium drugiej Strony. Oznacza to, m.in., że zgon ubezpieczonego lub emeryta-rencisty, jak również wypadki przy pracy lub choroby zawodowe zaistniałe na terytorium USA traktowane są tak jakby zaszły na terytorium Polski.

Ponadto, w przypadku, gdy zgodnie z polskimi przepisami, dla nabycia prawa do świadczeń (np. emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) wymagane jest rozwiązanie stosunku pracy, dotyczy to także rozwiązania stosunku pracy łączącego z amerykańskim pracodawcą.

Sumowanie okresów
Umowa pozwala na zsumowanie okresów ubezpieczenia przebytych w obu krajach do celów przyznania prawa do emerytury lub renty. ZUS ustalając prawo do emerytury w Polsce doliczy okres pracy w USA, jeżeli osoba ubiegająca się o polskie świadczenie ma za krótki staż emerytalny.

Podobnie od 1 marca 2009 r. instytucja amerykańska doliczy okres pracy w Polsce w celu przyznania emerytury lub renty z amerykańskiego systemu social security. Co do zasady, aby uzyskać emeryturę w USA konieczne jest ubezpieczenie przez co najmniej 
40 kwartałów (10 lat). Osobie, która ma krótszy staż ubezpieczeniowy, można doliczyć okres ubezpieczenia w Polsce, potwierdzony przez ZUS lub KRUS.

Jeżeli osoba, która ubiega się o emeryturę lub rentę w Polsce, nie ma wymaganego stażu emerytalnego lub rentowego, to ZUS uwzględni także okresy ubezpieczenia w USA. Podobnie jest z pracą w Polsce i ubieganiem się o świadczenie w USA.

ZUS nie będzie jednak sumował okresów ubezpieczenia przebytych w USA, jeśli polski okres ubezpieczenia jest krótszy niż 
12 miesięcy i z tytułu tego okresu nie przysługują świadczenia. Natomiast instytucja amerykańska nie uwzględni polskich okresów ubezpieczenia, jeżeli amerykański okres ubezpieczenia jest krótszy niż 6 kwartałów czyli 1.5 roku kalendarzowego.

Po stronie polskiej zasada sumowania (uwzględniania) okresów ubezpieczenia dla celów przyznania emerytury-renty ma zastosowanie tylko do świadczeń, do których prawo uzależnione jest od przebycia określonej długości okresów ubezpieczenia (składkowych i nieskładkowych).

Dotyczy to:

• emerytur z tzw. dotychczasowego systemu emerytalnego, przysługujących osobom urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. oraz niektórym ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. spełniającym warunki 
do uzyskania wcześniejszej emerytury lub emerytury 
w obniżonym wieku emerytalnym;
• renty z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia (okresów amerykańskich nie sumuje się przy ustalaniu prawa do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby 
zawodowej),
• renty rodzinnej z tytułu śmierci osoby pobierającej ww. 
emeryturę lub rentę albo w chwili zgonu spełniającej 
warunki uzyskania takiej emerytury lub renty.

W odniesieniu natomiast do ubezpieczonych nabywających prawo do emerytury w tzw. nowym systemie emerytalnym, przewidzianym dla osób ur. po 31 grudnia 1948 r., polskie przepisy nie przewidują jako warunku nabycia prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn) przebycia określonej długości okresów ubezpieczenia (składkowych i nieskładkowych)

Ustalanie emerytur i rent 
z ZUS w świetle
postanowień umowy
Umowa reguluje sposób ustalania prawa i obliczania wysokości emerytur i rent w odniesieniu do osób, które pracowały, a tym samym podlegały ubezpieczeniom społecznym w obu państwach - Stronach Umowy.

W świetle postanowień Umowy, osoba zainteresowana, która posiada okresy ubezpieczenia w Polsce i w USA, może uzyskać emeryturę lub rentę z obydwu państw, o ile spełni warunki nabycia uprawnień do tych świadczeń przewidziane w przepisach prawnych każdego z ww. państw. Prawo do emerytury lub renty ustalane jest równoległe przez instytucje właściwe w Polsce i w USA.

W odniesieniu do osób posiadających okresy ubezpieczenia 
w Polsce i w USA, emerytury i renty ustalane są w każdym z tych państw na podstawie przepisów krajowych obowiązujących w danym państwie, z uwzględnieniem postanowień Umowy.

Uwzględnianie okresów ubezpieczenia 
dla celów przyznania świadczeń z ZUS
Przy ustalaniu emerytur i rent zgodnie z Umową zastosowanie znajduje zasada uwzględniania (sumowania) okresów ubezpieczenia przebytych w obu państwach, zgodnie z którą, jeżeli ustawodawstwo polskie lub amerykańskie uzależnia nabycie prawa do emerytury lub renty od posiadania okresów ubezpieczenia, uwzględnieniu podlegają, o ile to konieczne, okresy ubezpieczenia przebyte w obu państwach, pod warunkiem, że okresy te nie pokrywają się w czasie.

Jeżeli zatem posiadane przez osobę ubiegającą się o emeryturę lub rentę z ZUS okresy ubezpieczenia w Polsce (okresy składkowe i nieskładkowe) są niewystarczające do nabycia prawa do tego świadczenia, wówczas uwzględnieniu podlegają również okresy ubezpieczenia w USA przebyte w ramach federalnego systemu social security.

Dla celów uwzględnienia przez ZUS amerykańskich okresów ubezpieczenia, ZUS pozyskuje we własnym zakresie zaświadczenie wystawione przez instytucję amerykańską Social Security Administration, potwierdzające te okresy. ZUS uwzględnia wyłącznie te amerykańskie okresy ubezpieczenia, które zostały poświadczone przez instytucję amerykańską na takim zaświadczeniu.

Przykład 1
*    O emeryturę z ZUS ubiega się kobieta ur. przed 1 stycznia 1949 r., posiadająca okresy ubezpieczenia w Polsce wynoszące 14 lat. Instytucja amerykańska poświadczyła także okresy ubezpieczenia w USA wynoszące 7 lat.
Okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce nie są wystarczające do nabycia przez kobietę prawa do polskiej emerytury, bowiem - jako osoba urodzona przed 1949 r. - zainteresowana powinna udowodnić okresy składkowe i nieskładkowe w Polsce wynoszące co najmniej 15 lat (prawo do emerytury według tzw. starych zasad, dotyczących osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.).
Uwzględnienie amerykańskich okresów ubezpieczenia pozwoli 
w omawianym przypadku spełnić warunek posiadania wymaganego stażu emerytalnego, przewidziany w polskiej ustawie emerytalnej, bowiem łączna długość posiadanych przez zainteresowaną polskich i amerykańskich okresów ubezpieczenia wynosi 21 lat.

Przykład 2
*    Wniosek o rentę rodzinną z ZUS złożyła wdowa po zmarłym pracowniku, który w chwili śmierci (w wieku 61 lat) posiadał okresy ubezpieczenia w Polsce wynoszące 9 lat oraz okresy ubezpieczenia w USA wynoszące 21 lat.
W toku postępowania ZUS ustalił, że okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce przez pracownika, z tytułu śmierci którego ustalana jest renta rodzinna, nie pozwalają wdowie nabyć prawa do renty rodzinnej z ZUS. W związku z tym, ZUS uwzględni przebyte przez ww. pracownika okresy ubezpieczenia w USA, co umożliwi zainteresowanej wdowie uzyskanie prawa do renty rodzinnej z ZUS.
Zgodnie z postanowieniami umowy, jeżeli polskie przepisy prawne uzależniają prawo do świadczeń od posiadania okresów ubezpieczenia w zawodzie lub konkretnym zatrudnieniu ubezpieczonym w ramach specjalnego systemu, uwzględnieniu podlegają okresy amerykańskie, pod warunkiem, że zostały zgromadzone w tym samym zawodzie lub konkretnym zatrudnieniu. Regulacja ta może znaleść zastosowanie przy ustalaniu przez ZUS emerytur przysługujących przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego niektórym grupom ubezpieczonych, w tym górnikom, nauczycielom, kolejarzom, i innym kategoriom osób uprawnionych w Polsce do emerytur w obniżonym wieku.

Ciąg dalszy jutro!
POLISH-AMERICAN PAGES 2009/10

Przygotowała na podstawie materiałów ZUS - Sabina Cyrulik, CPA