Pierwsze przymierze Boga z Żydami jest nadal ważne

Dr Amy-Jill Levine zaznacza, że fragment czytania z IV Niedzieli Wielkanocnej, o ile nie zostanie dokładnie wyjaśniony może zaszczepić lub wzmocnić niechęć do Żydów. Czytamy tam słowa Piotra Apostoła „Niech więc cały dom Izraela wie z niewzruszoną pewnością, że tego Jezusa, którego wyście ukrzyżowali, uczynił Bóg i Panem, i Mesjaszem” (Dz 2,36).

Należy jednak z całą mocą przywołać w tym miejscu Nostra Aetate, ogłoszony w październiku 1965 r dokument II Soboru Watykańskiego dotyczący relacji katolicko-żydowskich, który podkreśla, że „to, co popełniono podczas męki [Jezusa], nie może być przypisane ani wszystkim bez różnicy Żydom wówczas żyjącym, ani Żydom dzisiejszym”. Dr Amy-Jill Levine tłumaczy, jak w oparciu o nauczanie Kościoła katolickiego właściwie rozumieć słowa św. Piotra.

Pełna treść komentarza:

Lekcjonarz na IV Niedzielę Wielkanocną zawiera czytanie z Dziejów Apostolskich 2,14a, 36-41. Ten fragment, o ile nie zostanie dokładnie wyjaśniony może zaszczepić lub wzmocnić nienawiść do Żydów.

W drugim rozdziale Dziejów Apostolskich Piotr zwraca się do „mężów Judei i wszystkich mieszkańców Jerozolimy” (Dz 2,14) i mówi im: „Niech więc cały dom Izraela wie z niewzruszoną pewnością, że tego Jezusa, którego wyście ukrzyżowali, uczynił Bóg i Panem, i Mesjaszem” (Dz 2,36).

Zgodnie z tym przemówieniem, prawdopodobnie ułożonym przez Łukasza (wszystkie przemówienia w Dziejach mają ten sam wzorzec gramatyczny, a autorzy starożytni często starali się ukazać, co według nich ludzie mogli powiedzieć w określonych okolicznościach), wszyscy Żydzi z Judei wraz z jej stolicą, Jerozolimą, byli odpowiedzialni za śmierć Jezusa. Rzymski namiestnik Piłat, który skazał Jezusa na śmierć, i rzymscy żołnierze, którzy przybili go do krzyża zniknęli.

Łukasz ponownie poruszy temat Żydów jako zabójców Chrystusa w trzecim rozdziale Dziejów Apostolskich. Tutaj rozszerza ogół winnych i oskarża „mężów izraelskich” (Dz 3,12) o „zabicie Dawcy życia” (Dz 3,15). W tym roku były to czytania na czwartek, 13 kwietnia. Chociaż czytania nie precyzują daty, scena rozgrywa się podczas żydowskiego święta pielgrzymkowego Szawuot. Nazwa pochodzi od hebrajskiego słowa oznaczającego „tygodnie”, a data przypada na siedem tygodni (lub 49 dni) po święcie Paschy. Następna data to pięćdziesiąty dzień, czyli po grecku „Pięćdziesiątnica”. Tak greckojęzyczni Żydzi nazywali święto Szawuot. Dla Żydów, zarówno wtedy, jak i obecnie, święto to upamiętnia przekazanie narodowi żydowskiemu Tory przez Mojżesza na Górze Synaj.

Ponieważ przemówienie Piotra, które odnajdujemy w drugim rozdziale Dziejów Apostolskich następuje po tym, co Kościół nazywa „Pięćdziesiątnicą” – nie przekazaniem Tory Izraelowi, ale zesłaniem Ducha Świętego na pierwszych wyznawców, mogłoby się wydawać, że Dzieje Apostolskie chcą wymazać to żydowskie święto.

Nostra Aetate, dokument II Soboru Watykańskiego, ogłoszony w październiku 1965 r. podkreśla jednakże, że „to, co popełniono podczas męki [Jezusa], nie może być przypisane ani wszystkim bez różnicy Żydom wówczas żyjącym, ani Żydom dzisiejszym. (…) Nie należy przedstawiać Żydów jako odrzuconych ani jako przeklętych przez Boga, rzekomo na podstawie Pisma Świętego. Niechże więc wszyscy dbają o to, aby w katechezie i głoszeniu słowa Bożego nie nauczali niczego, co nie licowało z prawdą ewangeliczną i z duchem Chrystusowym.”

Wy, którzy odczytujecie teksty Lekcjonarza na IV Niedzielę Wielkanocną, jesteście odpowiedzialni za skorygowanie ewentualnych interpretacji, jakie mogą wywołać te czytania. Dla lepszego zrozumienia czytań przez zgromadzenie, możecie zwrócić uwagę na następujące punkty:

a) Tak jak naucza II Sobór Watykański i co wciąż potwierdza nauczanie Kościoła: pierwsze przymierze Boga z Żydami jest nadal ważne, ponieważ Bóg nie łamie przymierzy.

b) Żydzi jako jedyni nie mogą być odpowiedzialni za śmierć Jezusa, ponieważ także zgodnie z przemówieniem Piotra w Dziejach Apostolskich 2,23, Jezus „z woli postanowienia i przewidzenia Bożego został wydany” i był przybity „rękami bezbożnych do krzyża.”

c) Jest mało prawdopodobne, aby ludzie słuchający Piotra w dniu Pięćdziesiątnicy byli tymi samymi ludźmi, którzy byli w Jerozolimie 50 dni wcześniej, kiedy Rzymianie ukrzyżowali Jezusa.

d) Nie wszyscy Żydzi byli bezpośrednio zaangażowani w śmierć Jezusa: na przykład Łukasz zauważa, że kobiety jerozolimskie nie zabiły Jezusa, ale go opłakiwały.

Możemy również sobie zadać pytanie, dlaczego ludzie, którzy ułożyli lekcjonarz, uznali za konieczne włączenie do niego tych potencjalnie szkodliwych wersetów. Jak widzieliśmy w równie problematycznych wersetach z trzeciego rozdziału Dziejów Apostolskich, nie wszystkie teksty muszą być ogłaszane, zwłaszcza w niedzielny poranek.

O Autorce:

Dr Amy-Jill Levine jest profesorem Nowego Testamentu i Nauk Żydowskich Mary Jane Werthan University w Vanderbilt Divinity School, Graduate Department of Religion oraz Department of Jewish Studies; jak również Woolf Institute, Centre for the Study of Jewish-Christian Relations, Cambridge UK. Wygłosiła ponad 500 wykładów na temat Biblii, relacji chrześcijańsko-żydowskich oraz religii na całym świecie. Wiosną 2019 roku jako pierwsza Żydówka wykładała Nowy Testament na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie; w 2021 roku została wybrana na członka Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk.

Centrum Heschela KUL / Rev. Paweł Rytel-Andrianik, SSD, DPhil