Wielka Brytania a zbrodnia katyńska

Zdecydowana większość materiałów to archiwalia ukazujące działania brytyjskich urzędów: War Office, Foreign (a następnie Foregin and Commonwelth) Office, Cabinet Office, Government Communications Headquarters, Special Operations Executive, Prime Minister's Office oraz Lord Chancellor's Office. Poza dokumentami brytyjskimi w upublicznianym zbiorze znajdują się również polskie i amerykańskie noty, pisma czy memoranda, które były kierowane do władz brytyjskich. Dodatkowo udostępnione zostały materiały niemieckie z okresu II wojny światowej (przechwycone przez wywiad brytyjski lub przejęte przez Brytyjczyków po zakończeniu działań zbrojnych w 1945 r.).

Prezentowane dokumenty były w minionych latach stopniowo odtajniane i udostępniane badaczom i historykom. Materiały wytworzone w czasie wojny zostały odtajnione już w latach 70. i od tego momentu brytyjskie Archiwum Narodowe stale upublicznia kolejne kolekcje dokumentów „katyńskich”, a ostanie odtajnienie miało miejsce 31 grudnia 2014 roku, kiedy to udostępniono materiały z 1980 i 1981 roku.

Upubliczniane dokumenty podzielić można na trzy chronologiczne grupy. Pierwsza z nich ukazuje działania brytyjskie w czasie wojny i w okresie tuż po jej zakończeniu. Druga część to materiały z lat 50., które ilustrują stanowisko Wielkiej Brytanii wobec tzw. komitetu Maddena, który został powołany przez Kongres USA w celu wyjaśnienia zbrodni katyńskiej. Z kolei trzecią grupę stanowią materiały z lat 70. dotyczące działań Foreign Office wobec inicjatywy budowy w Londynie pomnika upamiętniającego zamordowanych oficerów.

Część prezentowanych materiałów (zwłaszcza z okresu II wojny światowej) była już publikowana i wykorzystywana przez historyków. Inaczej sytuacja wygląda w odniesieniu do dokumentów z lat 50. i 70., które były jak dotąd bardzo rzadko wykorzystywane, a część z nich pozostawała dotychczas nieznana. MSZ upublicznia również materiały wcześniej publikowane, tak aby prezentowany zbiór w możliwie pełny sposób odzwierciedlał działania brytyjskie w sprawie zbrodni katyńskiej. Ponadto niektóre materiały ukazywały się w niszowych, trudno dziś dostępnych wydawnictwach – umieszczenie w ich na stronach internetowych ministerstwa sprawi, że będą one łatwo dostępne dla wszystkich zainteresowanych czytelników.

Poza samymi dokumentami w galerii umieszczone zostały także fotografie ukazujące m.in. odsłonięty 18 września 1976 roku Pomnik Katyński, znajdujący się na cmentarzu Gunnersbury w Londynie.

Lista dokumentów:

1. 18 czerwca 1942, notatka pułkownika Lesliego Hullsa w sprawie Armii Polskiej w ZSRR
2. 29 października 1942, notatka pułkownika Lesliego Hullsa o stosunkach polsko-radzieckich
3. 15 kwietnia 1943, depesza Owena O’Malleya w sprawie odkrycia grobów katyńskich
4. 20 kwietnia 1943, pismo Edwarda Raczyńskiego do ambasadora ZSRR przy rządzie RP w sprawie odkrycia grobów katyńskich
5. 24 maja 1943, raport Owena O’Malleya (z złącznikami)
6. 26 maja 1943, fragment niemieckiej listy zidentyfikowanych ofiar, ekshumowanych z grobów katyńskich
7. 30 czerwca 1943, informacja w sprawie raportu Tramsena
8. 13 sierpnia 1943, Winston Churchill do prezydenta USA w sprawie raportu O’Malleya
9. 23 sierpnia 1943, informacja o przekazaniu raportu O’Malleya prezydentowi USA
10. 25 stycznia 1944, informacja ambasady Wielkiej Brytanii w Moskwie w sprawie wizyty w Katyniu zachodnich dziennikarzy
11. 28 stycznia 1944, komunikat ministra obrony narodowej RP, gen. Mariana Kukiela w sprawie tzw. raportu komisji Burdenki
12. 30 stycznia 1944, pismo Winstona Churchilla do Anthony’ego Edena w sprawie raportu O’Malleya
13. 14 lutego 1944, raport Douglasa Savory’ego w sprawie zbrodni katyńskiej
14. 25 lutego 1944, pismo Anthony’ego Edena do Winstona Churchilla w sprawie raportu O’Malleya
15. Luty 1946, fragmenty polskiego opracowania pt. „Facts and Documents Concerning Polish Prisoners of War Captured by the U.S.S.R. During the 1939 Campaign”
16. 3 kwietnia 1948, depesza ambasady Wielkiej Brytanii w Ankarze w sprawie dokumentów katyńskich
17. 22 maja 1948, depesza Foreign Office do ambasady Wielkiej Brytanii w Ankarze w sprawie dokumentów katyńskich
18. 27 września 1951, informacja brytyjskiej ambasady w Waszyngtonie o planowanym przyjeździe do Europy przedstawicieli komitetu Maddena
19. 4 marca 1952, szyfrogram ambasadora Wielkiej Brytanii w Warszawie w sprawie polskich reakcji na działania komitetu Maddena
20. 21 marca 1952, nota Departamentu Stanu USA do rządu polskiego protestująca przeciw polskiej propagandzie dot. komitetu Maddena
21. 21 marca 1952, telegram brytyjskiej ambasady w Waszyngtonie w sprawie komitetu Maddena
22. 26 marca 1952, notatka Roberta Cecila (z komentarzem Henry’ego Hohlera) w sprawie przyjazdu do Londynu przedstawicieli komitetu Maddena
23. 28 marca 1952, notatka Robera Cecila o rozmowie z przedstawicielem ambasady USA w Londynie w sprawie działań komitetu Maddena
24. 31 marca 1952, notatka Henry’ego Hohlera w sprawie komitetu Maddena
25. 2 kwietnia 1952, notatka Normana Stathama w sprawie działań komitetu Maddena
26. 3 kwietnia 1952, nota ambasady USA w sprawie udzielenia pomocy członkom komitetu Maddena
27. 3 kwietnia 1952, notatka Williama Stranga z rozmowy z ambasadorem USA w Londynie w sprawie komitetu Maddena
28. 4 kwietnia 1952, notatka Robera Cecila w sprawie ew. przekazania komitetowi Maddena dokumentów archiwalnych z Foreign Office
29. 5 kwietnia 1952, notatka z narady przedstawicieli Foreign Office i Home Oficce w sprawie komitetu Maddena
30. 7 kwietnia 1952, notatka Jamesa Passanta w sprawie noty USA dot. działań komitetu Maddena
31. 7 kwietnia 1952, notatka w sprawie dokumentów dot. Katynia znajdujących się w posiadaniu Foreign Office
32. 15 kwietnia 1952, pismo Alvina O’Konskiego do pułkownika Stevensona (świadka ekshumacji katyńskich)
33. 17 kwietnia 1952, informacja Anthony’ego Edena o rozmowie z ambasadorem USA w sprawie komitetu Maddena
34. 5 maja 1952, depesza ministra Anthony Edena do ambasadora w Waszyngtonie w sprawie działalności komitetu Maddena
35. 20 maja 1952, notatka urzędnika Foreign Office w sprawie udostepnienia archiwaliów przedstawicielom komitetu Maddena
36. 19 lipca 1971, notatka Foreign Office w sprawie ew. wniesienia sprawy Katynia pod obrady ZO ONZ
37. 4 lipca 1972, pismo Foreign Office do kancelarii premiera w sprawie listu hrabiego Zamoyskiego dot. donacji premiera na rzecz Kantyn Memorial Fund (z załącznikiem)
38. 11 lipca 1972, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego
39. 13 lipca 1972, pismo Foreign Office do hrabiego Zamoyskiego w sprawie ew. wsparcia przez premiera działań Katyn Memorial Fund
40. 23 sierpnia 1972, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego
41. 25 września 1972, notatka z rozmowy Olszowski – Douglas-Home
42. 30 listopada 1972, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie inicjatywy utworzenia pomnika katyńskiego
43. 7 marca 1973, notatka z rozmowy ministra Douglas-Home z ambasadorem ZSRR w sprawie pomnika katyńskiego
44. 10 kwietnia 1973, raport Rohana Butlera – Historyka Foreign Office
45. 28 października 1974, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego
46. 20 lutego 1976, protest ambasadora PRL w Londynie do władz Kensington-Chelsea w sprawie pomnika katyńskiego
47. 9 marca 1976, notatka z rozmowy przedstawiciela ambasady ZSRR w Londynie w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego
48. 9 marca 1976, notatka w sprawie interwencji ambasadora PRL w Londynie dot. pomnika katyńskiego
49. 7 lipca 1976, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego
50. 22 sierpnia 1976, notatka Foreign Office dla premiera w sprawie odsłonięcia pomnika katyńskiego
51. 19 września 1976, wycinki prasowe w sprawie pomnika katyńskiego
52. 28 września 1976, pismo ambasadora Wielkiej Brytanii w Warszawie do Anthony’ego Croslanda w sprawie pomnika katyńskiego
53. 14 października 1976, pismo Winstona Churchilla (wnuka premiera) do Foreign Office w sprawie braku udziału przedstawiciela rządowego w uroczystościach katyńskich
54. 2 lipca 1979, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie uroczystości katyńskich
55. 10 września 1979, szyfrogram Dopartemu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office do brytyjskich ambasad w Warszawie i Moskwie o radzieckich interwencjach w sprawie pomnika katyńskiego
56. 14 września 1979, list premier Margaret Thatcher do lorda Barnby w sprawie uroczystości pod pomnikiem katyńskim
57. 30 kwietnia 1980, informacja ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie o działaniach opozycji w sprawie upamiętnienie wydarzeń katyńskich
58. 16 lipca 1980, pismo R.E. Barretta do premier Margaret Thatcher w sprawie uroczystości katyńskich
59. 31 lipca 1980, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego
60. 6 sierpnia 1980, pismo K.A. Dovera do R.E. Barretta w sprawie uroczystości pod pomnikiem katyńskim
61. 18 września 1980, depesza ambasadora Wielkiej Brytanii w Warszawie o rozmowie z Marianem Dobrosielskim w sprawie ceremonii pod pomnikiem katyńskim
62. 13 grudnia 1980, raport Rohana Butlera o rzekomym odkryciu grobów polskich oficerów w Orenburgu w czasie budowy rurociągu przyjaźni

Opracowanie: Historyk MSZ oraz Wydział Wiedzy Historycznej.