Ks. Peszkowski w Alei Wielkich Polaków

Uroczystość rozpoczęła Msza Święta, odprawiona przez księdza biskupa seniora Archidiecezji Krakowskiej Albina Małysiaka, w trakcie której piękną, patriotyczną homilię wygłosił ojciec Jerzy Pająk, kapucyn, kapelan żołnierzy Armii Krajowej i Sybiraków.

Ceremonia odsłonięcia ufundowanego przez Krystynę Kotowską z Krakowa popiersia kapłana, który cudem uniknął losu swych kolegów-oficerów w Katyniu i całe późniejsze życie poświęcił szerzeniu wiedzy i domaganiu się oficjalnego ogłoszenia prawdy o nich, odbyła się z pełnym ceremoniałem wojskowym, zapewnionym przez Kompanię Honorową 6. Brygady Powietrzno-Desantowej.

Z wielką radością i wzruszeniem przyjąłem propozycję organizatora uroczystości  - prezesa Towarzystwa Parku im. dr. Henryka Jordana Kazimierza Cholewy, aby ją poprowadzić z racji pełnionej przeze mnie funkcji rzecznika Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych w Krakowie oraz osobistej znajomości ze śp. prałatem Zdzisławem Peszkowskim, z którym - jako Naczelnym Kapelanem Związku Harcerstwa Polskiego Poza Granicami Kraju - współpracowałem w latach 80. z ramienia niejawnego Ruchu Harcerskiego Rzeczypospolitej.

A oto najważniejsze fakty z życia ks. Peszkowskiego:
Urodzony w Sanoku 23 sierpnia 1918 roku był m. in. drużynowym II Drużyny Harcerzy hufca sanockiego i organizatorem ruchu zuchowego. Przynależność do ZHP podkreślał przez całe życie, nosząc już jako żołnierz i kapłan krzyż harcerski. Należał także do "Sodalicji Mariańskiej".

W kampanii wrześniowej służył w 20 Pułku Ułanów. Po 17 września dostał się do niewoli i trafił do obozu NKWD w Kozielsku, skąd przetransortowano go w kwietniu 1940 roku do obozu w Pawliszczew-Borze, a następnie w Griazowcu, gdzie doczekał wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, a po zawarciu układu Sikorski-Majski i tzw. amnestii dla więzionych w Związku Sowieckim Polaków zasilił szeregi dowodzonej przez gen. Władysława Andersa Armii Polskiej.

Otrzymał przydział do odtwarzanego 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, w którym zaangażował się w pracę oświatową, a także w działalność kręgu starszoharcerskiego "Podkówka".

Z armią Andersa przeszedł szlakiem przez Środkowy i Bliski Wschód, na pancerniaka szkolił się w Palestynie, Egipcie i Iraku. Awansowany do stopnia porucznika, a następnie rotmistrza dowodził kompanią w 1 Pułku Ułanów Krechowieckich, jednostcejuż zmechanizowanej. W kampanii włoskiej nie wziął udziału.

W 1943 roku, przed przerzuceniem II Korpusu na Półwysep Apeniński, rozkazem dowództwa został skierowany do pracy z młodzieżą. Organizował dla niej szkoły i drużyny harcerskie, najpierw w Iranie i Palestynie, a następnie w Afryce Wschodniej (Tanganika, dziś Tanzania) oraz w Indiach.

Zdemobilizowany pozostał na emigracji. Początkowo zamieszkał w Anglii, gdzie podjął studia na Oksfordzie. W 1950 roku wstąpił do Polskiego Seminarium Duchownego im. Św. Cyryla i Metodego w Orchard Lake, związanego z Uniwersytetem Winsconsin w Detroit w stanie Michigan (USA), gdzie uzyskał stopień magistra teologii.

5 czerwca 1954 roku przyjął święcenia kapłańskie i rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną w fakultecie Polonijnych Zakładów Naukowych w Orchard Lake; studia kontynuował na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie i w Stanach Zjednoczonych.

Od końca 1954 do wiosny 1956 roku był ofiarą wymierzonych przeciwko niemu tajnych działań komunistycznego aparatu bezpieczeństwa jako "były komendant polskiego harcerstwa w Indiach".

Ojczyznę po wojennej epopei i latach wychodźstwa ksiądz Zdzisław Peszkowski zobaczył dopiero po Październiku 1956 r. Wówczas, po blisko dwudziestu latach od rozstania, spotykał się z matką i jako gość zza oceanu odprawił mszę prymicyjną w rodzinnym Sanoku. W 1959 roku otrzymał obywatelstwo USA.

W okresie istnienia PRL ks. Peszkowski przyjeżdżał wielokrotnie do Kraju jako przewodnik wycieczek polonijnej młodzieży i w celu odwiedzenia rodziny, przekazując pomoc od amerykańskiej Polonii dla Kościoła w komunistycznej Polsce, kontaktując się z kardynałem Stefanem Wyszyńskim.

W 1968 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło zablokować jego przyjazdy do Polski, ale obawa władz przed kompromitacją niedojściem do skutku popularnej wśród amerykańskiej Polonii pielgrzymki wzięła górę i wizy dalej niewygodnemu duchownemu wydawano.

W 1970 roku otrzymał godność prałata domowego Ojca Świętego.

W 1988 roku ks. Peszkowski po raz pierwszy stanął w Katyniu nad ciałami pomordowanych współtowarzyszy niewoli z Kozielska. Z tej wizyty pochodzi jego słynne zdjęcie na czaszkami zastrzelonych kolegów.

Od powrotu na stałe do Ojczyzny w 1990 roku jako kapelan Rodzin Katyńskich i Pomordowanych na Wschodzie prowadził intensywne działania na rzecz upamiętnienia zbrodni katyńskiej i zintegrowania wokół tej sprawy środowisk w kraju i poza jego granicami. Walczył o prawdę, pamięć i sprawiedliwe osądzenie zbrodni dokonanych na Wschodzie.

Podczas podróży do Rosji domagał się informacji o zbrodni, rzetelnego śledztwa i zarazem czynił znaki wybaczenia i pojednania. Jego przesłanie w sprawie katyńskiej, tkwiące w doświadczeniu indywidualnym, świadomości historycznej i refleksji ekumenicznej, zawsze dopełniał osobisty akt wybaczenia i wezwanie do pojednania.

Był autorem paru książek wspomnieniowych oraz kilkuset rozpraw, broszur i artykułów, poświęconych teologii, filozofii, historii Polski, literaturze, sprawom moralnym i narodowym.

Uhonorowano go odznaczeniami i tytułami, m. in. medalem Komisji Edukacji Narodowej i pośmiertnie Złotym Medalem Zasługi dla Policji. Był obywatelem honorowym Grudziądza, Krakowa, Warszawy, Wrocławia, Białegostoku, Piotrkowa Trybunalskiego, Piastowa, Połczyna Zdroju i rodzinnego Sanoka, a także Honorowym Obywatelem Województwa Opolskiego oraz doktorem honoris causa Papieskiego Wydziału Teologicznego Bobolanum w Warszawie i Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie.

W styczniu 2006 roku Sejm RP poparł jego kandydaturę do pokojowej Nagrody Nobla.

Ksiądz prałat Zdzisław Jastrzębiec-Peszkowski zmarł w Aninie 8 października 2007 roku. Został pochowany w krypcie Świątyni Opatrzności Bożej na warszawskim Wilanowie.

Jerzy Bukowski