Don’t mess with US

Oto wystąpienie Towarzystwa Jana Karskiego do Rady Warszawy:

Szanowni Radni Warszawy:

• Anna Auksel-Sekutowicz 
• Maciej Binkowski
• Agnieszka Borowska 
• Mariusz Budziszewski 
• Jacek Cieślikowski 
• Agata Diduszko-Zyglewska
• Joanna Dymowska
• Dariusz Dziekanowski 
• Dariusz Figura 
• Mariusz Frankowski  
• Filip Frąckowiak
•  Aleksandra Gajewska 
• Patryk Górski 
• Tomasz Herbich
•  Agnieszka Jaczewska-Golińska 
• Ewa Janczar 
• Monika Jaruzelska
•  Cezary Jurkiewicz 
• Jarosław Kaczyński 
• Sebastian Kaleta 
• Wiktor Klimiuk  
• Andrzej Kropiwnicki
•  Oliwer Kubicki
• Dariusz Lasocki 
• Paweł Lech 
• Dorota Lutomirska 
• Maria Łukaszewicz 
• Dorota Łoboda
• Ewa Malinowska-Grupińska  
• Piotr Mazurek I
• Piotr Mazurek II
• Beata Michalec
• Renata Niewitecka 
• Anna Nehrebecka-Byczewska
• Jacek Ozdoba 
• Iwona Pawłowska 
• Błażej Poboży 
• Kacper Pietrusiński
• Sławomir Potapowicz
• Magdalena Roguska
• Tadeusz Ross 
• Paweł Sawicki 
• Olga Semeniuk
• Monika Sobczak 
• Joanna Staniszkis 
• Tomasz Sybilski  
• Marek Szolc
• Jarosław Szostakowski 
• Michał Szpądrowski 
• Gabriela Szustek 
• Aleksandra Śniegocka-Goździk 
• Joanna Wiśniewska-Najgebauer 
• Iwona Wujastyk 
• Agnieszka Wyrwał
• Maciej Wyszyński
• Justyna Zając  
• Małgorzata Zakrzewska 
• Alicja Żebrowska 
• Piotr Żbikowski 
• Tomasz Żyłka

Pomnik Wdzięczności Ameryce dłuta Xawerego Dunikowskiego. Foto: Instytut Hoovera

Wszyscy Państwo jesteście jako jednakowo równi i jednakowym darzeni poważaniem Adrestami tego, co poniżej.

W 2019 roku obchodzone będzie 100-lecie nawiązania stosunków dyplomatycznych Rzeczypospolitej Polskiej i Stanów Zjedoczonych Ameryki. Ranga historyczna tych związków jest oczywista, a zasługi Ameryki w odzyskaniu niepodległości przez Polskę nie dające się przecenić. Dzięki determinacji prezydenta Woodrow Wilsona wspartej poparciem Kongresu i amerykańskiej opinii publicznej  Polska powróciła na mapę Europy jako suwerenne państwo.

Polsce wyniszczonej rozbiorami i zdewastowanej wojną tuż po jej zakończeniu Ameryka pośpieszyła z ogromną pomocą.  Programem tym kierował Herbert Hoover bliski współpracownik prezydenta. Później sam zasiadający w Białym Domu.  Pomoc dotyczyła nie tylko gospodarki, ale w ogromnej części kierowana była też  do  cierpiącej głód i choroby  ludności, przede wszystkim do polskich dzieci.

W odruchu serca Polacy postanowili wystawić w Warszawie Pomnik Wdzięczności Ameryce. Wielki zwolennik idei Marszałek Sejmu Wojciech Trąmpczyński został  prezesem honorowym komitetu  budowy monumentu.   Kompozytor i pedagog muzyczny  Adam Wieniawski,  bratanek słynnego wirtuza Henryka Wieniawskiego,  stanął na jego czele. Do komitetu  Wieniawski zaprosił  swego przyjaciela wybitnego rzeźbiarza  47-letniego wówczas Xawerego Dunikowski. Obaj  po odzyskaniu  niepodległości przybyli do Polski z Paryża. Pierwszy objął profesurę Konserwatorium Warszawskiego, drugi  profesurę w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Dunikowskiemu powierzono realizację pomnikową.  

Wieniawski przygotował specjalną odezwę do dzieci polskich, aby w geście wdzieczności  za  pomoc Ameryki i Hoovera, najmniejszymi choćby datkami uzyskanymi od dorosłych wsparły budowę pomnika. 

Odsłonięciu pomnika 29 października 1922 roku towarzyszyły tłumy warszawian, które zapełniły Krakowskie Przedmieście, z którego wyodrębniono Skwer Hoovera, na którym stanął monument. 

Xawery Dunikowski (z laską w centrum) tuż po odsłonięciu pomnika. Foto: Muzeum Narodowe w Warszawie

Kompozycja  postaci dwóch kobiet zwróconych do siebie plecami i tulących na ramionach dzieci  symbolizowała Polskę  i Amerykę oraz nawiązywała do działa pomocy zza oceanu koordynowanej przez Hoovera, a umieszczona została  w misie fontanny.

Polski dowód wdzięczności Ameryce wykonany był z byle jakiego materiału. Nie dość, że z piaskowca, to jeszcze słabego gatunku. Dunikowski chciał sprowadzać włoski marmur, ale presja czasu i polityki na szybki efekt artystyczny okazały się silniejsze. Pomnikowi szybko wietrzała kamienna uroda kobieca. Zaczął się sypać. W 1930 roku, by nie potęgować wrażenia kompromitacji, rozebrano go pozostawiając jedyniefontannę, na środku której stał. W związku ze skandalem, jakim było zniknięcie pomnika, miał zostać odtworzony, wrócić na swoje miejsce. Żaden z planowanych terminów (m.in. 1932, 35, 38) nie został dotrzymany.  Potem była wojna i okupacja. Przebywający w Warszawie w 1946 roku Hubert Hoover mógł jedynie pooglądać sobie pozostałości po pomniku i sfotografować w tym miejscu. Zapewnieniom Edwarda Osóbki-Morawskiego o woli odnowienia pomnika nie dowierzał.  I słusznie, bo komunie daleko było do tego.

Kiedy pomnik powstawał pieniądze nań zbierał ośmioletni Janek Kozielewski, uczeń Szkoły Podstawowej nr 4 w Łodzi. Późniejszy legendarny emisariusz Jan Karski. Ze swoją Matką Walentyną i Bratem Marianem pojechał do stolicy na uroczystość odłonięcia.

Od kiedy Jan Karski powszechnie już znany w świecie zaczął przyjeżdżać do swej ojczyzny po historycznej transformacji  politycznej przełomu lat 80. i 90., zwracał uwagę na brak Pomnika Wdzięczności Ameryce. Uważał, iż jego przywrócenie powinno stać się kwestią polskiego honoru. Podobne apele kierował do władz miejskich i państwowych  dr Maciej Siekierski, dyrektor kolekcji europejskiej Instytytutu Hoovera.  W 1992 roku, w 70. rocznicę odsłonięcia pomnika i nadania imienia Skwerowi Hoovera  doprowadził do ustawienia w tym miejscu pamiątkowego kamienia ze stosowną inskrypcją. Miejsce to odwiedzał podczas swych pobytów  Warszawie także Jan Karski.

W 2004 roku kwiaty składał tu, w towarzystwie ambasadora USA Victora Ashe’a, prezydencki wnuk Herbert Hoover III. Wyraził  on wtedy nadzieję, że może dożyje czasu, gdy pomnik, który mógł podziwiać jego wielki dziadek i któremu przywrócenie monumentu władze polskie parokrotnie obiecywały, zostanie odtworzony. Niestety potomek Herberta Hoovera, jedynego prezydenta USA, który uhonorowany został obywatelstwem   Polski, nie dożył tej chwili.   

Towarzystwo Jana Karskiego  w 2008 roku zainicjowało akcję odbudowania dzieła Xawerego Dunikowskiego. Niestety  napotkała ona negatywną reakcję władz Warszawy.  Niebawem  lokowano w stolicy repliki już gdzie indziej stojących pomników Charlesa de Gaulle’a i Tadeusza Kościuszki.

W argumentacji odmowy odtworzenia pomnika padał irracjonalny argument, że w pobliżu są dwa inne: Adama Mickiewicza i figura Matki Bożej Pasławskiej. Rzecz w tym, że oba tam również były, kiedy odsłaniany były w 1922 roku  Pomnik Wdzięczności Ameryce. Nie odnoszono się natomiast odmawiając  do faktu, iż monument powstał jako owoc daru narodowego,  w wielkiej części dziecięcego. Ów piekny dar został zaprzepaszczony.  Wystawiając polską „wdzięczność” na  - co najmniej – ironię.

Pojawiły się także próby  rzekomego podważania waloru artystycznego  dzieła Dunikowskiego  bliżej nie zidentyfikowanymi opiniami warszawiaków.  Warte może jest przypomniania, że podobne umniejszanie walorów  Warszawskiej Nike, dzieła  ucznia Xawerego Dunikowskiego –  Mariana Koniecznego.

Jedyne, co powinno mieć znaczenie to fakt, że  moralnie wzniosła idea  wdzięczności Ameryce   okazana przez  Polaków została przez  biurokrację i tę przedwojenną i tę powojenną zaprzepaszczona.                  

Pozostaje pytanie jak długo ten rodzaj wdzięczności Stanom Zjednoczonym będzie jeszcze w stolicy Polski okazywany.

100-lecie stosunków dyplomatycznych  USA i Polski powinno położyć temu kres. Skoro potrafimy odwoływać się z okazji 100-lecia Odzyskania Niepodległości do naszych ówczesnych bohaterów, skoro pamiętamy rolę prezydenta Woodrowa Wilsona  i Stanów Zjednoczonych, pamietajmy jak ówczesna Polska sercem im odpłaciła. Przywróćmy ten Pomnik. Jego nieobecność przynosi nam wstyd!

Zwracamy się do każdego z Was z gorącym apelem o podjęcie akcji przywracania sprawidliwości i przyzwoitości w relacjach polsko-amerykańskich,  którch okrągły, setny jubileusz z pewnością będziemy fetować. Oby także pod Pomnikiem Wdzięczności Ameryce na Skwerze Hoovera w Warszawie.

To zależy tylko od Was i tego, co każdy z Was w tej sprawie zrobi.

Z Najlepszymi Życzeniami Noworocznymi,

Waldemar Piasecki
Przewodniczący Towarzystwa

Dr  Wiesława Kozielewska-Trzaska
Wiceprzewodnicząca Towarzystwa                                                           

Marek St. Wieczerzak
Sekretarz Wykonawczy Towarzystwa

* * *

Poproszona o komentarz sygnatariuszka wystąpienia dr Wiesława Kozielewska-Trzaska, bratanica i córka chrzestna Jana Karskiego mówi:

Legendarny emisariusz i jego dzielna bratanica… Foto: Archiwum Rodzinne

-  Moim myślom związanym z Pomnikiem towarzyszy głównie poczucie zażenowania i wstydu. Mój wielki Stryj w grobie się przewraca... Wierzę jednak głęboko, że Warszawa zdoła  stanąć w przyzwoitości, a przede wszystkimw prawdzie.  Jest takie powiedzenie, żeby nie bałganić ze Stanami Zjednoczonymi - Don’t mess with US. Serdecznie je dedykuję Radzie Warszawy.

O SPRAWIE NA NASZYCH ŁAMACH PISZEMY OD DAWNA >>>