Dzieje Legnicy - Dolnośląskie miasto

Legnica położona jest w środkowej części województwa, na równinie legnickiej rozciągając się nad rzeką Kaczawą (dopływ Odry) i wpadającą do niej Czarną Wodą. Dzieje tegoż miasta, udokumentowane źródłami historycznymi sięgają blisko 1850 lat wstecz. W czasach antycznych, istniała na terenach dzisiejszego miasta Legnica, niewielka miejscowość o nazwie Lugidunum, wiązana często ze stolicą plemienia Lugiów. Została ona odwzorowana na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza, która pochodzi z lat 142 – 147 naszej ery. Pierwsze udokumentowane ślady osadnictwa Słowian na terenie Legnicy, pochodzą z VIII wieku.

Istniał tu już wtedy gród obronny, nad którym w samo południe jak głosi stara legenda rozpościerał swe skrzydła biały orzeł, jako symbol naszej polskości. Nazwa miasta pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie pisanym przez Bolesława Kędzierzawego, zwierzchniego księcia Polski z 1149 roku. U podnóża piastowskiego zamku, dzięki nadanym prawom magdeburskim zaczęło rozwijać się prężnie legnickie miasto. Tutaj bowiem, krzyżowały się ważne szlaki handlowe średniowiecznej Europy. Cenne towary wiezione były z Niemiec, poprzez Wrocław i Kraków do Kijowa oraz z Wielkopolski na Południe. Takie usytuowanie miasta, sprzyjało także osadnictwu oraz rozwojowi handlu i rzemiosła. W 1241 roku, na polach legnickich rozegrała się słynna bitwa z Mongołami, zwana bitwą pod Legnicą. Chorągwie polskie, prowadził wówczas władca Polski Henryk Pobożny.

Legnica była w tym czasie drugim, po Wrocławiu, największym miastem śląskim. Po śmierci Henryka Pobożnego, jego syn Bolesław Rogatka ustanowił Legnicę stolicą księstwa legnickiego, później legnicko-brzeskiego. Prawdopodobnie właśnie w Legnicy urodził się słynny naukowiec Witelo, który w 1268 roku napisał w swoim dziele pod tytułem „Perspektywy" i "Lignitz castrum Poloniae" o historii i genezie tego miasta. W 1329 roku, Legnica liczyła już ponad 10 tysięcy mieszkańców. Dwór książęcy, a po nim mieszczaństwo, popadając w ciągłe konflikty z duchowieństwem, szybko przeszli na protestantyzm. Podobno wówczas na niebie pokazał się święty Stanisław, jako patron Polski, jęcząc i ubolewając nad zaistniałą sytuacją w tym mieście.

Do 1675 roku, czyli do momentu śmierci księcia Jerzego Wilhelma, miasto to było siedzibą potomków królewskiej dynastii Piastów. W Legnicy przez wiele wieków ścierały się wpływy polskie, czeskie i niemieckie. Miasto przechodziło kolejno pod panowanie Habsburgów i Hohenzollernów. W 1516 roku, po śmierci Fryderyka I władzę w Legnicy przejął jego syn Fryderyk II. Jego rządy przypadają zatem, na okres powstania i rozkwitu reformacji. Legnica była dużym ośrodkiem tego ruchu, rozwijającego się z pełną aprobatą księcia legnickiego. Po śmierci Fryderyka II, Legnica przypadła Fryderykowi III. Jednak już w 1556 roku, został on pozbawiony tej cesji, gdyż zaangażował się w spisek książąt niemieckich przeciwko cesarzowi.

Władzę w mieście objął zatem zarządca króla czeskiego, a później starszy syn Fryderyka - Henryk IX. Kolejnymi władcami miasta byli: Fryderyk IV- brat Henryka IX, po jego śmierci miasto przeszło na własność syna Jerzego II brzeskiego- Joachima Fryderyka, po którym dziedziczył Legnicę jego syn Jerzy Rudolf. Po śmierci Jerzego Rudolfa, która nastąpiła w roku 1653 władzę w mieście objął jego bratanek Ludwik IV, od 1663 roku, następcą jego był najpierw jego brat Jerzy III, a później trzeci z braci Chrystian. Zmarł on jednak przedwcześnie w 1672 roku i rządy objęła jako regentka wdowa po nim Ludwika, ponieważ ich jedyny żyjący syn Jerzy Wilhelm był jeszcze niepełnoletni.

W XVI wieku, wraz z rozwojem renesansu następuje również odrodzenie się kultury dworu legnickiego. Dużą rolę w tym odegrali Fryderyk II, Fryderyk III, a także Jerzy Rudolf. Fryderyk II objąwszy rządy w księstwie uczynił Legnicę jednym ze znaczniejszych ośrodków kultury na Śląsku. Był on też mecenasem sztuki o czym świadczy między innymi wspaniała brama renesansowa piastowskiego zamku w Legnicy, wzniesiona za jego czasów. Podobno, gdy miały nastąpić po sobie trzy straszne rozbiory, ukochanej przez wszystkich ziemi Polaków, brama ta przemówiła ludzkim głosem wypowiadając znamienne słowa....biada narodowi polskiemu, biada ...Za czasów bytności tego księcia w mieście, Legnica stała się również centrum ruchu reformacyjnego na Śląsku.

W 1526 roku, utworzył wspomniany książę uniwersytet w Legnicy, który miał być uczelnią luterańską, na której wykładowcami byli by Bernard Ziegler, Schwenkfeld, Werner, a także Trotzendorf. Wykłady tego uniwersytetu, odbywały się prawdopodobnie przy kościele św. Jana na trzech wydziałach: teologicznym, filozoficznym i prawniczym. Po niespełna trzech latach funkcjonowania uniwersytetu, został on rozwiązany z nieznanych bliżej przyczyn. Nowy rozwój kultury miasta, nastąpił wraz z objęciem rządów w księstwie przez Jerzego Rudolfa, który był człowiekiem bardzo światłym. Był on miłośnikiem ksiąg, a także troszczył się on o rozwój drukarstwa legnickiego. Ważny okres przebudowy i rozbudowy umocnień fortyfikacyjnych, przypadł na rządy Fryderyka II, kiedy to sułtan Soliman po pobiciu Węgier w 1529 roku, zagroził bezpośrednio koronie Czeskiej i miastom śląskim.

Aby zabezpieczyć swoją rezydencję i całe miasto, Fryderyk przeprowadził gruntowne prace budowlane. Prace te uczyniły wprawdzie z miasta silną fortecę, ale pociągnęły one za sobą całkowite zniszczenie szeregu monumentalnych budowli sakralnych. Jak i tym razem głosi stara legenda, za to że Fryderyk dopuścił się totalnego zniszczenia budowli sakralnych, przez siedem tygodni męczyły go upiorne zjawy nocne, dręcząc go diabelskimi mamidłami. Wraz z przeprowadzonymi pracami fortyfikacyjnymi, została wzniesiona w 1533 roku, nowa brama wschodnia zamku piastowskiego. Odrodzenie i reformacja, przypadające szczególnie na okres panowania Fryderyka II, były dla Legnicy okresem świetności oraz dalszego postępu specjalizacji zawodowej i techniki produkcji. Ale kiedy zaczęła działać kontrreformacja, w ostoi protestantyzmu czyli na Dolnym Śląsku, szykany władzy cesarskiej oraz ucisk fiskalny skierowany był przeciwko protestanckiej większości ludności rzemieślniczej, wywołując masową jej emigrację. W okresie wojny trzydziestoletniej, Jerzy Rudolf przeprowadził w Legnicy liczne prace fortyfikacyjne na zamku i w mieście.

W początkowej fazie wojny, miasto nie odczuło jej konsekwencji, można wręcz zauważyć pewien jego rozkwit, jednak już w latach późniejszych sytuacja uległa zmianie. Miasto musiało płacić kontrybucje Wallensteinowi, a żołnierze stacjonujący w okolicach Legnicy dopuszczali się rabunków i grabieży. W 1633 roku, po uprzednim spaleniu przedmieścia do miasta wkroczyły wojska cesarskie. Od tego roku, nad miastem wisiało bez przerwy niebezpieczeństwo szwedzkie. Rządy ostatnich Piastów, stanowią pomyślny okres w dziejach Legnicy. Zaraz po wspomnianej wojnie, rozpoczęto odbudowę zniszczeń do czego namawiał też Jerzy Rudolf. W tym okresie miasto to, stało się jednym z najważniejszych ośrodków oświaty i kultury na Śląsku, a także miastem masowej produkcji książki. Założono tutaj u schyłku XVI wieku, oficynę drukarską, która już w XVII wieku przeżywała swój renesans.

Po śmierci Jerzego Wilhelma, z prawem do schedy piastowskiej wystąpił jego przyrodni brat August. Starania te zakończyły się jednak fiaskiem, gdyż cesarzowi było bardziej na rękę przejęcie tych terenów w bezpośrednie władanie, niż w sukcesję. Prowadzona przez Habsburgów polityka nietolerancji religijnej, odbiła się zdecydowanie niekorzystnie na życiu gospodarczym Legnicy. Na skutek prześladowań, wielu mieszczan emigrowało z miasta. Równie fatalne skutki miała ekonomiczna polityka Habsburgów.

Faworyzowała bowiem ona zdecydowanie szlachtę i jej interesy gospodarcze. Mimo zubożenia miasta, trwał ożywiony ruch budowlany, dotyczyło to także budownictwa publicznego i sakralnego. Księżna Ludwika postanowiła wznieść w Legnicy tuż przy kościele Św. Jana mauzoleum, poświęcone pamięci książąt śląskich z dynastii piastowskiej. Po latach zastoju, w życiu osiemnastowiecznej Legnicy daje się zauważyć pewne ożywienie, a związane ono było z powstaniem manufaktur. Już w 1787 roku, istniała wytwórnia skór, manufaktura sukiennicza i wełniana.

Wojna cesarza Napoleona rozgrywana w 1812 roku, wprawdzie toczyła się z dala od Śląska, ale już z końcem lutego 1813 roku wkroczyły do miasta oddziały rosyjskie. Stan taki bardzo upośledził rozwój i życie miasta. Lata 1807- 1870, przedstawiały się w dziejach Legnicy jako okres obfitujący w istotne dla jej losów wydarzenia. Zmienił się w Prusach układ stosunków, następowały zmiany w strukturze ekonomiczno - społecznej kraju.

Legnica stała się zatem dużym ośrodkiem gospodarczym i administracyjnym Dolnego Śląska. Dynamiczny rozwój Legnicy przerwany został w XX wieku, przez dwie kolejne wojny. Zwłaszcza II wojna światowa, odcisnęła na gospodarce miasta negatywne piętno.


Ewa Michałowska Walkiewicz