Narastający bunt w Starym Teatrze

Jak już tutaj pisałem, z prób do tego spektaklu wycofało się aż siedmiu aktorów na osiemnastu mających w nim wystąpić: Bolesław Brzozowski, Anna Dymna, Mieczysław Grąbka, Tadeusz Huk, Ryszard Łukowski, Jacek Romanowski i Krzysztof Zawadzki.

Jaka będzie ostateczna wizja premiery, o ile do niej dojdzie?

W rozmowie z „DP” wicedyrektor Starego Teatru Sebastian Majewski stwierdził, że decyzja o dotrzymaniu terminu premiery zostanie podjęta dopiero po próbie generalnej.

„- Może nie będzie to <Nie-Boska komedia>, bo tekstu <Nie-Boskiej komedii> tam nie będzie” - powiedział Krupińskiemu, nie chcąc się odnosić „do plotek i pomówień”, ale nie negując żadnej z informacji gazety.

Krupiński poprosił o komentarz aktorów, którzy występowali w pamiętnym spektaklu Swinarskiego.

Ostro na ten temat wypowiada się Anna Polony, która grała Orcia:

„- Szkalowanie imienia wybitnego reżysera, współtwórcy wielkości Starego Teatru, w celu stworzenia pod szyldem <Nie-Boskiej komedii>, pod szyldem klasycznego dramatu, jakiegoś współcześnie prowokującego wydarzenia, jest czynem niegodnym artysty. Przypisywanie inscenizacji Swinarskiego antysemickiej wymowy to ogromne nadużycie. Jak można powiedzieć o Swinarskim, że był antysemitą, skoro miał wśród Żydów wielu przyjaciół, skoro reżyserował w Tel Awiwie? Przecież by tam nie jeździł, a przede wszystkim by go nie zapraszali. Przypomnę też, że w czasie wojny matka Konrada przechowywała w swoim domu Żydów, którzy uciekli z Oświęcimia. Nigdy nie przypuszczałam, że dożyję czasu, w którym na Konrada spadną takie pomówienia. To dla mnie bardzo bolesne. Na pewno ani Swinarski sobie na to nie zasłużył, ani my, aktorzy jego teatru.”

Jerzy Trela, jeden z najwybitniejszych aktorów Starego Teatru, współpracujący przez lata z Konradem Swinarskim, niezapomniany Gustaw-Konrad w „Dziadach” Adama Mickiewicza i Konrad w „Wyzwoleniu” Stanisława Wyspiańskiego powiedział krótko:

„- Przypisywanie Swinarskiemu antysemityzmu to już nie jest arogancja czy prowokacja, to nieuczciwość.

Izabella Olszewska (grała Anioła) dodała:

„- Nigdy nie przyszło mi na myśl, że uczestniczę w czymś, co zawiera jakiś element szowinistyczny, antyżydowski. Konrad zawsze starał się w sztuce wszystko wyważać, u niego nic nie było czarno-białe i choćby z tego względu nie mogło to być przedstawienie tendencyjne. Nie znosił ideologii i nigdy nie narzucał jej swoim spektaklom. Należę wraz mężem Tadeuszem Juraszem, także występującym w tym spektaklu Swinarskiego, do pokolenia, które przeżyło różne ideologie i jesteśmy na nie szczególnie wyczuleni. Przypomnę też, że Swinarski zrobił wspaniały, mądry, głęboki, czysty spektakl: <Sędziów>, w którym grałam dużą rolę Jewdochy, dotykający świata żydowskiego i ani publiczność, ani krytycy nigdy nie dostrzegli w nim cienia antysemityzmu.”

A Tadeusz Malak (jeden z Przechrztów) spuentował:

„- Budzi moje przerażenie i zdumienie, że po tylu latach od premiery można nagle formułować taki zarzut. Brałem w tym spektaklu udział i to jako jeden z Przechrztów, którzy w dramat Krasińskiego, na co zwracają uwagę literaturoznawcy, wnoszą element antyżydowski. Ale na pewno nie było go w inscenizacji Swinarskiego. Jestem na to uczulony, podobnie jak był uczulony Jerzy Nowak, grający w tej <Nie-Boskiej> Pankracego, potem wcielający się w Żydów w tylu filmach i spektaklach - aktor, który ponad 600 razy stał na scenie obok mnie jako Hirsz Singer w naszym spektaklu <Ja jestem Żyd z »Wesela«>. Mówię o tym, mając na uwadze fakt, że wielu kolegów z tego spektaklu już nie żyje - właśnie Jerzy Nowak, Ewa Lassek, Marek Walczewski, Jerzy Bińczycki... Oni już nie mogą dać świadectwa, nie mogą bronić imienia ani swego, ani Konrada Swinarskiego. Dlatego my, żyjący, musimy gwałtownie protestować. Dotyczy to wszak Konrada Swinarskiego, a także teatru, mającego w swej nazwie przymiotnik narodowy.”

Najstarsi aktorzy Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej nie pamiętają, by w ciągu paru miesięcy, za jednej dyrekcji doszło do oddania ról przez tyle osób. A ostatnio zdarzyło się to dwukrotnie, bo także przed marcową premierą „Pocztu Królów Polskich” w reżyserii Krzysztofa Garbaczewskiego.

„Dopuszczenie do premiery widowiska w takim kształcie jest wspólną kompromitacją reżysera, dyrektora teatru oraz całego zespołu” - napisał wówczas Łukasz Maciejewski w recenzji pt. "Nieznośny ciężar bełkotu”.

O opinię w tej sprawie Wacław Krupiński poprosił jeszcze wybitnego aktora, dyrektora Teatru Polskiego w Warszawie, Andrzeja Seweryna. Oto jego wypowiedź:

„- Aktor jest kimś niezwykle ważnym, kto swą twarzą, swym nazwiskiem firmuje przedstawienie. Musi zatem mieć prawo odmowy udziału w spektaklu, którego z jakichś powodów - artystycznych czy ideowych - nie akceptuje. Ale wycofanie się z obsady to zawsze dla aktora decyzja z wielu powodów przykra i trudna. Rezygnacja z ról przez wielu aktorów, i to znaczących, zdarzająca się w tym samym teatrze po raz drugi w tak krótkim czasie, jest w polskim teatrze, jeśli mnie pamięć nie myli, czymś wyjątkowym. I jest poważnym sygnałem, zwłaszcza dla dyrektora.”

Czy Jan Klata właściwie odczyta ten sygnał, czy też - chroniony przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego - będzie nadal niszczył dobre imię jednej z najlepszych niegdyś scen teatralnych w Polsce? Najbliższa przyszłość powinna przynieść odpowiedź na to pytanie.

Jerzy Bukowski
Dziennik Polonijny
Polish Pages Daily News